SATRANÇ KÖŞESİ /Mustafa YILDIZ
- KOMBİNEZON SANATININ BÜYÜK USTALARI 4. Aleksander Alekhin
“Ve Alekhin çıkageldi.” diye yazıyor Richard Rety, onun Çigorin’den sonra satranç dünyasında
parlayışını anlatırken. 20. yüzyılın ilk yılları… “Ortalıkta adı en çok duyulan satranççıların başında,
geçen hafta andığımız Rubinstein ve Nimzowitsch geliyorlar. Bu oyuncuların yanı sıra fazla eğitim
görmemiş Dus-Çhotomirsky ve daha az orijinal olan Znosko Brovsky de vardı. Alekhin, başta sıradan
Rus ustalardan biriydi. Son derece sinirli ve satranç oynarken yerinde duramazdı. O dönemin statik
satranç stili onun için uygun değildi. Dolayısıyla stratejiyi boşladı ve kombinezon alanında orijinallikler
üretti. 1914’te Nimzowitsch ile paylaşmalı Rusya Birinciliği başarısından sonra geleceğin Dünya
Şampiyonu (1921) Capablanca ile tanıştı ve onun yeni tekniğini benimsedi.” (R. Rety / Satrançta
Büyük Ustalar Modern Görüşler)
Aleksander Alekhin Moskova’da doğdu. Satrancı, 7 yaşındayken ağabeyinden öğrendi. Hukuk okudu.
“Sınıf arkadaşlarının anlattıklarına göre Alekhin, o kadar çok satranç sayıklıyordu ki sınıfta çevresinden
kopuyor ve nerede olduğunun bilincini kaybediyordu. Bir defasında matematik sınavında, aniden
yerinden fırlamış, sevinç saçan gözleri parlayarak ve alışkanlık yaptığı gibi sol eliyle sarı perçemini
bükerek sınıfa şöyle bir bakmış… ‘Ee, Alekhin, çözdünüz mü?’ diye sormuş öğretmeni. ‘Çözdüm…Ben
atımı feda ediyorum ve Beyaz kazanıyor!’ O gün sınıf gülmekten yorgun düşmüş.” (Kasparov – Benim
Ustalarım)
1917 Ekim Devrimi’nden sonra bir yolunu bulup Avrupa’ya kaçtı, Paris’te yaşadı. Şu turnuvalarda
birinci oldu: Budapeşte 1921, Lahey, 1921, Baden Baden, 1925, Keskemet, 1922 ve birçok turnuvada
üst sıralarda yer aldı. Bu başarıları onu Dünya Şampiyonluğu finali oynamaya taşıdı. 1927 yılında
Arjantin’in başkenti Bounos Aires’te Capablanca’ya +6, -3, = 25 sonuçla üstünlük sağladı ve 4. Dünya
Satranç Şampiyonu oldu. 1935’te Hollandalı Euwe’ye kaptırdığı ünvanını 1937’de geri aldı ve ölümüne
değin şampiyonluk ünvanını üzerinde taşıyan tek satranççı olarak tarihe geçti.
“Olağanüstü taktiksel vizyona sahip olan Alekhin, ilk büyük açılış teorisyenidir de. Yorgunluk nedir
bilmeden çalışan Alekhin, oyunun tüm evrelerinde ustalaştı. Modern büyük ustanın bir prototipi
olmuştu birçok bakımdan. Öylesine büyük bir oyun düzeni yakalamıştı ki satranç tutkunları onu
Capablanca, Lasker, Fischer, Kasparov gibi ustaların bulunduğu gelmiş geçmiş en büyük 5 satranç
oyuncusundan biri olarak değerlendirirler.” (Yasser Serawan / Satrançta Kazandıran Taktikler)
“Aleksander Aleksanderoviç Alekhin’i ‘Kombizonların Dahisi’ olarak adlandırırlar ancak onun fantastik
kombinezonları sağlam bir pozisyonel temele dayanıyordu ve sert, dinamik stratejisinin sonuçlarıydı.
Bu yüzden Alekhin’i stratejik ve taktik öğelerin birbirine sıkıca bağlanmasına dayanan evrensel oyun
tarzının öncüsü sayabiliriz.
Alekhin, satranca yaklaşımı bakımından açık bir şekilde zamanının önündeydi. Benim teorime göre
satranç üç öğeden oluşmaktadır: materyal, zaman ve pozisyonun kalitesi. Alekhin, satranç oynarken
bu üç öğeyi bir arada kullanan ilk kişiydi. Çoğu zaman da rakiplerine üstesinden gelemeyecekleri
problemler çıkarırdı.” (G. Kasparov / Benim Ustalarım)
“Kendisinin de katıldığı Karlsbad, 1911 turnuvasından kısa süre önce Lasker’le Dünya Şampiyonluğu
unvan maçı oynayan Schlechter, aşağıdaki partiyi izledikten sonra Alekhin’in oyununa öylesine hayran
kalmış ki şöyle demiş: “Bu çocuk, gelecek Dünya şampiyonudur.” (Kasparov)
Alekhin – Vidmar, Karlsbad, 1911
Dört At Oyunu
1.e4, e5 2.Af3, Ac6 3.Ac3, Af6 4.Fb5, Fb4 5.0-0, 0-0 6.Fxc6, bxc6 7.Axe5, Ve8 8.Ag4, “Alekhin için
tipik bir durum: Bakışları düşman şaha yönelmiş! 8.Ad3 hamlesinin yapılması durumunda iyi piyon
yapısı sayesinde Beyaz’ın küçük bir üstünlüğü var.” (Kasparov)
Axe4? “Taktik kaynakların yetersiz değerlendirilmesi, doğru olan şu varyanttı: 8…Axg4 9.Vxg4, d5
10.Vh4, Fxc3 11.bxc3, Vxe4 12. Vxe4, dxe4 =” (Kasparov)
9.Ah6+! (D1) “Beklenmedik ve etkili bir darbe!” (Kasparov)
9…Şh8 “9…gxh6 partidekine kıyasla daha iyi, gerçi bu durumda da Beyaz, üstünlüğünü korurdu:
10.Vg4+, Şh8 11.Vxe4, Vxe4 12.Axe4, Fe7 13.d3, f5 14.Ac3, f4 15.Ke1(D1a) ve sonrasında Ke4”
(Alekhin)
- Ke1, d5 11.d3, Ve5 “11…Axc3, f4 12.bxc3 Fe7 çabası, 13çVh5!, Fe6 14.f4! Tehdit: 15.f5 ve 16.Fa3!
hamlelerinden dolayı olmuyordu.” (Kasparov)
12.dxe4 d4! 13.a3! dxc3 14.axb4 cxb2 Sanki taktik kurnazlıklar sayesinde Siyah, karda yürüyüp izini
belli etmemiş. (Kasparov)
15.Axf7+! (D2)
“15.Kb1 de çok iyidir: 15…Ve6 (15…bxc1V 16.Axf7+ Şg8 17.Axe5 vs.) 1g.Kxb2 gxh6 17.Kb3 ve Siyah,
h piyonunu tutamaz ama ben ona g hattına bağlı karşı şanslar vermek istemiyordum. Zaten partideki
hamle, açık bir üstünlük vaat ediyordu.” (Alekhin)
15.Şg8 16.Kb1! Kxf7 17.Fxb2, Vg5 18.Vd3, Fe3 19.Fd4! (20.Ka1 için) 19…Kd8 20.Ve3 Vb5
Ufukta gözalıcı kombinezon görünmüyor, zayıf a7 piyonu düşecek.
“20…Vxe3 21.Fxe3 a6 varyantına karşılık Alekhin, şu devam yolunu öneriyor: 22.Ked1 Kfd7 23.Kxd7
Kxd7 24.f3 Şf7 25.Ka1 Fc4 26.Şf2 ve sonrasında Şe1, Ka3-c3-c5 ve c2-c4, Beyaz iyi.” (Kasparov)
21.Fxa7, Va4 22.c3, Fc4 23. Fd4, Ka8 24.Vd2, h6 25.h3, Vb5 (26.Vb2 ve 27.Ka1’e karsı) 26.Ka1, Ka4
27.Vc2 Kxa1 28.Kxa1, Fd3 29.Ka8+, Şh7 30.Va2, Vh5 31.Ve6!, Ff1! (D3)
“Tatmin edici hamlelerin yokluğunda Siyah, bir de böyle şaka yapıyor. Çaresine hemen bakılıyor.”
(Alekhin)
32.Ka5, Vd1 33.Şh2, Fxg2 34.Şxg2 “34.Vf7?? Vh1+ 35. Şg3, Vxh3+ 36.Şf4, Vf3+ (D4) ve Vxf7”
(Kasparov)
34…Vf3+ 35.Şg1, Kf4 36.Ka8! (Kh8’den sonra mat tehdidi var: Vxh6+ ve Vg7 mat.) 36…Kf7 37.Vg4,
Vd3 38.Kf8! (D5) Siyah terk eder. 1-0
Potemkin – Alekhin, St. Petersburg, 1912
Sicilya Savunması
1.e4, c5 2.g3, g6 3.Fg2, Fg7 4. Ae2, Ac6 5. c3, Af6 6. Aa3, d5! Merkezi Siyah’ın lehine açan hızlı bir
hamle. 7.exd5, Axd5 8.Ac2, 0-0 9.d4, “9.0-0 daha iyiydi.” (Mümtaz İdil) 9…cxd4 10.cxd4, Fg4 11.f3,
Ff5 12. Ae3, Va5+ 13.Şf2 Beyaz’ın 13.Fd2 veya 13.Vd2 ile arayı kapatarak şahtan kurtulma şansı yok.
Her iki durumda da 13…Axe3 ile alet kaybeder. 13…Adb4 14.Axf5 Vxf5 15.g4 (D6a)
Alekhin, vezirinin piyonla tehdit edilmesine aldırmıyor, atıyla şah çekiyor. 15…Ad3+ 16.Şg3 Axd4!!
“Bu kadarı da olmaz” dedirten bir vezir fedası. 17.gxf5 “Beyaz, veziri almayıp atı alsa o zaman
Alekhin, 17.Axd4 Ve5+ ile atı geri alacağı gibi bir piyon da öne geçer.” (A. Mümtaz İdil -Atak Oyunun
İki Dehası Alekhin – Tal)
Beyaz’ın veziri almasından sonra Alekhin, üç hamlede mata gider.” (I. Chernev)
17…Axf5+ 18.Şg4 h5+ (18.Şh3, Af2#) 19.Şh3 Af2+ (D6b) ve mat. (19.Şg5, Ff6#) 0-1
Efim Bogoljubov – Aleksander Alekhin, Hastings, 1922
Hollanda Savunması
1.d4, f5 2. c4, Af6 3. g3, e6 4. Fg2, Fb4+ 5.Fd2, Fxd2 6.Axd2 Ac6 7.Agf3, 0-0 8.0-0, d6 9.Vb3, Şh8
10.Vc3?!
“Artık Beyaz için iyi bir plan yapmak mümkün değildir.”(Alekhin). Ama neden ki? 10.d5!’ten sonra
Siyah’ı zor savunma beklesin: 10…Aa5 11.Vc3, c5 12.Ag5 veya 10…Aa5 11.cxd5 Ae7 12.Ad4 vs.”
(Kasparov)
10…e5 11. e3, a5! Merkezi ele geçiren Siyah, vezir kanadında beyaz piyonların hareketlenmesine izin
vermiyor.
12.b3, Ve8 13.a3, Vh5 (D7)
“Derin stratejik planın başlangıcı. Siyah, öncelikle şah kanadında tehditler yapıyor ve rakibin piyon
yapısının zayıflatılmasını sağlıyor.” (Kotov)
Şimdi Beyaz, 14.b4 yapamaz çünkü 14…e4 15.Ae1 axb4 vardır. (Rety) (D7a)
14.h4, Ag4 15.Ag5, “Alekhin’e göre 15.b4 daha güzel” (Kasparov)
15…Fd7 16.f3, Af6 17.f4, e4 18.Kfd1, h6 19. Ah3, d5!
“Rakibin merkezdeki olanakları yok ediliyor.” (Alekhin)
“Şah kanadındaki beyaz piyonlar zayıflatıldı ve Siyah, planın ikinci aşamasını uygulamaya koyuldu.
Siyah, vezir kanadında heyecenlı bir savaş başlatarak Beyaz’ın kampına ve şahına doğru sokuluyor.”
(Kotov)
20.Af1, Ae7 21. a4, Ac6 22. Kd2, Ab4 23.Fh1 “Böyle hamleler ancak can sıkıntısından yapılır.”
(Kasparov)
23…Ve8! “Siyah’a yeni avantajlar sağlayacak çok kuvvetli hamle.” (Alekhin)
24.Kg2, dxc4 25.bxc4, Fxa4 26.Af2, Fd7 27. Ad2, b5 28.Ad1, Ad3 (D8)
“Siyah, yeterli stratejik üstünlüğe ulaştı ve şimdi kombinatif oyuna başlıyor.” (R. Rety)
“Alekhin’in kendisi bu kombinezi bütün turnuva kariyerinin en parlak olanlarından biri olarak
değerlendirmiştir,” (B.J. Withuis – H. Pfleger / Gençler İçin Satranç)
29.Kxa5 b4 30.Kxa8 (D9)
“30.Va1, Kxa5 31.Vxa5, Va8 ile Siyah a dikeyinden Beyaz’ın içine dalardı.” (R.Rety)
30…bxc3 (D10) “Müthiş bir ara hamle” (Kasparov) “30…Vxa8 31.Vb3 Fa4 32.Vb1 varyantı zayıftır
çünkü sonrasında Beyaz, konumu savunabilir.” (Alekhin) Ama basit 31…Va1! 32.Vb1, Ka8 (D10a)
hamlelerinden sonra çabuk kaybeder. (Kasparov)
31.Kxe8 c2!! “İşte bu! Bu piyonun vezir olma arzusunu hiçbir kuvvet engelleyemez” (Alekhin)
Aleksander Aleksandrovich’in dediği gibi gerçekten de ‘kombinezon, satrancın ruhudur.” (Kasparov)
“Kombinezonun ilk inceliği.” (Rety)
32.Kxf8+, Şh7 (D11)
Beyaz, görünüşte vezire karşı yeterli taş aldı ama şimdi Alekhin’in kombinezonunun ikinci inceliği
geliyor.” (Rety)
Beyaz’ın vezir kalesi kendisiyle gurur duyabilir, Siyah vezirin ve iki kalenin işini bitirdi! Fakat mütevazı
b piyonu tek başına tüm bu başarıları bir anda yok ediyor. Ruhun materyal üzerinde gerçekleştirdiği
tam bir zafer! (Kasparov)
33.Af2, c1V+ 34.Af1, Ae1! (D12) Tek hamlede mat tehdidi.
35.Kh2, Vxc4 Tehdit: 36…Fb5 36.Kb8, Fb5 37.Kxb5, Vxb5 38.g4, Af3+ 39.Fxf3, exf3 40.gxf5, Ve2 “ve
Siyah kazanır. Beyaz’ın yalnızca piyon hamleleri var, onlar tükenince Kh3 ya da Ah3’ten sonra Ag4
gelecek” (R. Rety)
41.d5, Şg8 42.h5, Şh7 43. e4, Axe4 44.Axe4, Vxe4 45.d6, cxd6 46.f6, gxf6 47. Kd2, Ve2 48..Kxe2,
fxe2 49.Şf2 exf1+ 50.Şxf1, Şg7 51.Şe2, Şf7 52.Şe3, Şe6 53.Şe4, d5+ Beyaz terk etti. 0-1
Genel olarak bir kombinezonda feda, sürpriz, güzel hamle ilkin, başta görülür. Alekhin’in
kombinezonlarında ise rakibin nefesini kesen hamle genelde en sonda gelirdi. (Richard Rety)
İki örnekle bu görüşü kanıtlamaya çalışalım:
Alekhin – von Mindeno, 1933
(D13)’teki konumda Alekhin – Von Mindeno, Hollanda, 1933 oyununun 16. hamlesinde Alekhin, atını
piyonun önüne bırakmış.
“Kombinezonun amacı f7 karesini şaha kapatmak.
16…dxe5 17.g6! Siyah terk etti. 1-0
17…Vxg6 18.Vc4+ kaçınılmaz mat.” (Peyço Peev / Başarıya Giden Yol)
R. Rety – A.Alekhin, 1925
(D14)’teki konum, R. Rety – A. Alekhine, Baden Baden, 1925 oyununun 26. hamlesinde oluşmuş.
Hamle sırası Siyah’ta.
“Beyaz’ın vezir kanadında hatırı sayılır bir kazancı var Siyah ise şah kanadında çalışıyor. Siyah,
inanılmaz derinlikte bir kombinezonu sokmuş devreye Bunun gibi kombinezonları nedeniyle Bobby
Fischer, Alekhin için ‘gelmiş geçmiş en derinlikli oyuncu’ demiştir.
26…Ke3!!
Siyah, zayıflatılmış g3 piyonu üzerinde bıçağını bilemektedir. 27.fxe3?? Vxg3+ 28.Fg2 Fh3 mata gider
ve 27.bxc6 Kxg3+! Korkunçtur da. Beyaz’ın şahını korumak için taşlarını vezir kanadında geri çekmesi
gerekmektedir.
27.Af3
En iyi savunma, 27.Ff3! Fxf3 28.exf3 (Gerçi Reuben Fine, 28…cxb5 29.Axb5 Va5 hamlelerinden sonra
Sşiyah’ın avantajını koruyacağını belirtmiştir.)
27…cxb5 28.Vxb5 Ac3! 29.Vxb7 Vxb7 30.Axb7 Axe2+ 31.Şh2 Bu hamle Beyaz için 31.Şf1’den daha
iyidir. 31…Axg3 32.fxg3 Fxf3 33.Fxf3 Kxf3+ ve piyon kaybına neden olurdu. 31.Şh2’den sonra Beyaz,
en kötü durumun bittiğini sanır ama daha Siyah’ın dağarcığında çok oyun vardır; uzaktaki b7 atının
korumasız olduğunu fark etmiştir.
31…Ae4! Bu hamlenin esas amacı 42. hamlede belli olacaktır.
32.Kc4! Beyaz, 32…Axd2 33.Axd2 ya da 32…Fxf3 33.Kxe4 sonucunda bir pat yaratmayı umuyor.
32…Axf2 33.Fg2 Fe6! 34.Kc2 Ag4+ 35.Şh3 Ae5+ 36.Şh2 Kxf3! 37.Kxe2 Ag4+ 38.Şh3 Ae3+ 39.Şh2 Axc2
40.Fxf3 Ad4 (D15)
Siyah, Beyaz kale ile fili çatala aldı ve Beyaz, siyah filin beyaz atı almasıyla sonuçlanacak yeni bir çatal
atacağı 41.Ke3 Axf3 42.Kxf3 Fd5! oynamaktansa terk eder. 0-1
Çok şaşırtan bir oyun ve sıradan oyuncularda gördüğümüz kombinezonlarla uzaktan yakından ilgisi
yok.” Yasser Seirawan / Satrançta Kazandıran Taktikler)
Oyunun tamamını buradan Réti, Richard – Alekhine, Alexander. Baden-Baden, 1925. • lichess.org
izleyebilirsiniz.