SATRANÇ KÖŞESİ / Mustafa YILDIZ
21. KOMBİNEZON SANATI
Satrancın en heyecan uyandırıcı, en güzel yanı kombinezonları anladığımız bölümleridir. Eğer satranç bir sanat ise içinde kombinezonlar bulunduğundandır. Birden bire şaşırtıcı bir hamle, bir taş bırakma, yahut feda ve taktik motiflerle süslü bir dizi zorunlu hamleler, izleyende hayranlık uyandıran kombinezonlar hayal gücünün zorlamasıyla oluşur. Ünlü teorisyenlerin ve büyük ustaların satranç kombinezonu hakkında görüşleri şöyledir:
Kombinezon, satranca özel çekim gücü vermekte ve bunu sanat ve estetik öğeler ile zenginleştirmektedir. Çok zaman taş fedaları içeren kombinezonların etkisi patlama dalgası ile karşılaştırılabilir.(A. Suetin/ Satrançta Ustalık Dersleri)
“Strateji düşünmenin, taktik görmenin işidir.” (Max Euwe)
Kombinezon satrancın kalbidir. (Alekhine )
“Kombinezonlar bize, cansız taşların ardında onları yönlendiren, onlara canlılık kazandıran bir zihnin bulunduğunu sezinletiyor.
Kombinezon bilgisi konumsal oyunun temelidir. Satranç tarihi boyunca geçerliliğini korumuş bir kuraldır ve genç oyunculara ne kadar öğütlense yeridir.” (Richard Reti / Satrançta Büyük Ustalar)
“Satranççının gücünü ölçmeye yarayan etkenler ne kadar çok olursa olsun itiraf etmeli ki, gene de sonunda başlıca rolü oynayan kombinezon yeteneğidir.” ( Savielly Tartakower)
“Her pozisyon kendine özgüdür ve kendi özel kombinezonuna ihtiyaç duyar.” Yasser Seirawan / Satrançta Kazandıran Kombinezonlar)
Kombinezon, saldıran tarafın hedef olarak aldığı amaca zorla varmak için yaptığı sıra hamlelerdir. Saldıran tarafı bütün oyunlarıyla istediği amaca ulaştıran kombinezonlara başarılı ya da doğru kombinezon denir. Bu koşulu kapsamayan kombinezonlara da başarısız ya da yanlış kombinezon denir.
Kombinezonlar bir bebeğin gülüşü kadar doğaldır. (Reuben Fine/ Satranç Temel Bilgiler ve Oyunlar)
Bazı kombinezonlar tek oyunludur. Yani hareketli tarafın her hamlesine karşı korunan taraf için yalnız bir hamleyle yanıt verme olanağı vardır. Bazı kombinezonlar çok oyunlu olur. Bu takdirde korunan taraf mümkün olan birçok hamlelerinden birini seçerek yanıt verebilir.
Cole –Ward, Londra, 1898 oyununun 13. hamlesinde beyaz, vezirine piyonla saldırılmışken bir de at feda ediyor. Siyah istediğini yiyebilir ama mattan kurtulamaz. 13.Axd5!! gxh5 14.Fxh7+ Şxh7 15.Kxh5+ Şg6 16.Af4# Ya da 13…cxd5 14.Vxh7+ Şxh7 15.Kh5+ Şg8 Kh8# Belki ikisini de yemese Siyah 13…Ff6 ile konumu savunmayı denese daha iyi ederdi.
Koskinen – Kasanen, Helsinki, 1967 oyununda oluşan(D2)’deki konumda Siyah 2 alet ve 2 piyon geride ama vezir fedasıyla başlayan çok etkili bir kombinezonla kazanıyor. 1…Vxb4+!! 2.Fxb4 Kd2 Bu hat kapatma motifi çok daha şaşırtıcı! Siyah kale hiçbir taşla alınamıyor. At veya fil ile alışlar,( 3.Fxd2 veya 3.Axd2) c2 karesini beyaz vezirin ve kalenin erişimine kapatacağından 3…Ac2+ mat olur. 3.Kxd2, kale ile almak da vezirin b4 karesini savunmasına engel olacağından 3.axb4+ mat olur. En son vezirle almayı denese 3.Vxd2 Ac2+ 4.Vxc2 axb4+ mat. Vezir yine b4 yolundan saptırılır ve mat olur.
Satranç tarihinin en ilginç kombinezonlarından biri kuşkusuz Eduard Lasker – Sir George Thomas, Londra, 1913 oyununun 10. Hamlesinden sonra görülmüştür. Beyaz’ın vezirini feda ederek başladığı kombinezon siyah şahı adeta kollarından çekip tahtanın bir başından diğer başına sürüklediği için “Mıknatıs Matı” adıyla ünlenmiştir. 11.Vxh7 Şxh7 Beyaz, bundan sonra hep şah çeker ve Siyah’ın bütün hamleleri zorunludur. 12.Axf6++ Şh6 13.Aeg4+ Şg5 14.h4+ Şf4 15.g3+ Şf3 Zafer süngünün ucundadır örneği şimdi piyonlar sürüklüyor yerlerde zavallı şahı.16.Fe2+ Şg2 Siyah şahın etrafında hiç kendi askeri yok. 17.Kh2+ Şg1 8.0-0-0+ ve mat.
Magnus Carlsen – Vladimir Fedoseev, Soçi, 2021 oyununun 35. hamlesinden sonra oluşan konumda (D4) Dünya Şampiyonu Magnus Carlsen, önceden 1 piyon ve 1 kalite feda etmesinin üstüne tahtada yeni bir kombinezon görmüş olmalı ki ikinci kalesini de gürültülü bir şekilde feda ediyor. 36.Kxf7 Şxf7 (Bu kale elbette kale tarafından da alınabilir ama 36…Kxf7 37.Vxe6 Vf8 38.d7! ile kazanır.) 37.Vxe6+ Şf8 38.Vf5+ Şe8 39.Vg6+ Şf8 40.Vf5+ Şe8 41.Vg6+ Şf8 42.e6 Vf7 43.exd7 Vxg6 44.hxg6 Fd8 Siyah kalite önde olmasına rağmen zugzwangta ve birkaç hamle sonra terk etti. (Oyunun tamamını https://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=2069070 linkinden izleyebilirsiniz.)
Kombinezonlar ancak kazanılan bir üstünlük durumunda ortaya çıkar. Oyunun her üç evresinde de yani açılışta, oyun ortasında ve oyun sonunda kombinezon kurmak mümkündür. Ancak kombinezonların en çok görüldüğü evre oyun ortasıdır ki bu da doğaldır. Çünkü açılış, kuvvetlere düzen vererek asıl mücadeleye hazırlık devresidir. Oyun sonu ise elde edilmiş avantajların gerçekleştirilmesi devresidir. Tarafların girişimlerine göre en çok mücadele oyun ortasında cereyan eder.
1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3.Fc4 Ad4 hamlelerinden sonra oluşan (D5a)’daki konumda Siyah, henüz oyunun başında rakibine bir tuzak hazırlıyor. Blackburne Shiling tuzağı olarak bilinen bu oyunda eğer Beyaz, ikram edilen merkez piyonunu yerse görelim başına neler gelir? Tuzak yutulursa ardından mat kombinezonu gelir. 4.Axe5 Kim almaz ki bu piyonu? Hele sonraki hamlede Af7 ile vezir – kale çatalı tehdidi, insanın iştahını kabartıyor. 4…Vg4! 5.Af7 Vxg2 Eyvah, rakip de kale istiyor! 6.Kf1 Vxe4+ 7.Fe2 Af3+ ve mat.(D5b) Eyvah ki eyvah! (7.Ve2 Axe2 ile Beyaz, vezirini kaybederdi.) 1-0
N.N. – du Mont, Londra, 1913 oyununda, 1.f4 e5 2.fxe5 d6 3.exd6 Fxd6 4.g3 Vg5 5.Af3? hamlelerinden sonra gelinen konumda (D7) açılışta Siyah, merkezde piyon fedası ile hatları açıyor ve konumu anlayamayan Beyaz’ın atıyla vezirini kovmak istemesine çok set tepki veriyor. 5…Vxg3+ 6.hxg3 Fxg3# 0-1
(D7)’deki konum, Max Euwe – Rudolf Loman, Rotterdam, 1923 oyununda Beyaz 16.Axd4 ile bir piyon karşılığında at feda ederek uzun çaprazı açarak mat tehdidinde bulunuyor: 17.Vh7+ Şf8 18.Vxg7+ Şxg7 19.Ae6++ Şg8 Kh8+ ve tipik kale fil matı. Bu tehditten ürken Siyah, çözümü 16…Fxd4?? oynamakta buluyor ancak daha hızlı mat oluyor: 17.Vh8+!! Fxh8 18.Kxh8# 1-0 Siyah’ın 16…Af5 savunması incelenmeye değer. Doğaldır ki 16…Vxd4 17.Fxd4 Fxd4’ten sonra Siyah, kanadı kırık bir kuşa dönerdi.
Kombinezonlar, hamle dizisinde etkin rol alan taş adıyla (Fil Kombinezonlar, At Kombinezonları, Piyon kombinezonları, ağır alet kombinezonları gibi) veya amaca göre (Mat kombinezonları, Pat Kombinezonları, Materyal Kazanma Kombinezonları, Konumsal Üstünlük Elde Etme Kombinezonları gibi) sınıflandırılabilir. Satranç literatüründe bu konuda yaygın görüş birliği yoktur.
FİL KOMBİNEZONLARI
Fil uzun menzilli bir alettir, rakip alandaki karelere atış yapabilir. Hep aynı renk karelerde hareket edebilmesi filin yetersizliğidir ama iki fil birbirini pek iyi tamamlar.
(D8)’deki konumda Beyaz, iki filin uyumunun gücünü ortaya koymak için vezir fedası ile atağı başlatıyor. 1.Vxc6+!! bxc6 2.Fa6# 1-0 Kısa fakat çok öğretici bir kombinezon.
Fillerin en etkili kombinezonları h2/h7 karelerinden feda edilmeleriyle başlayan saldırılarda görülür. (D9)’daki konum Tal – N.N. 1974 oyununda oluşmuştur. (N.N. Adı belli değil anlamında bir kısaltmadır.) Tal, 17.Fxh7+ ile fili feda ediyor. 17…Şxh7 18.Kh3+ Şg8 19.Af5! Vg5 20.Vh5!! Vxh5 Vezir fedası reddedilemez çünkü 21.Vh8+ var. Bu sefer de at şahı işi bitiriyor. 21.Ae7+ Şh7 22.Kh5# 1-0
Kısa rok yapıldıktan sonra f2/f7 kareleri de fillerin kullanışlı çaprazları üzerindeki nazik karelerdendir ve ani fedalara sahne olur buralar. E.Lobron- P.Sjodahl, New York, 1994 oyunundan alınan (D10)daki konumda Beyaz, fillerinin renklendireceği kombinezon için vezirini feda etmekten çekinmiyor. 18.Vxf7!! Siyah, terk ediyor. 18…Şxf7 19.Fc4+ Şf6 20.Ke6 Şf7 21.Kd6# hamlelerinden sonra iki filin kıskacında mat olduğunu görüyor çünkü. 18…Şh8 oyunu belki biraz uzatırdı ama Siyah yine de mattan kurtulamazdı.
Fil, oyun sonlarında ata karşı mücadelede aleti hapsetmede oldukça etkilidir. Kutay Sakmak – B. Emre Çiçek, Türkiye Küçükler Şampiyonası, 2021 oyununda oluşan konumda (D11) Beyaz, 29.Ab1? oynayıp siyah haneli filleri değişmek istiyor hatta Siyah, 29…Fxb1 oynarsa 30.Fxe1 oynayacak ve ters renkli fillerle eşit oyun sonuna girecek ama Siyah, değişim yanlısı değil bunun da geçerli nedeni var. 29…Ff2 30.Aa3 a6 Artık, beyaz at tutuklanmıştır. 0-1
SORULAR
1.
1) Beyaz’ın mat kombinezonunu yazabilir misiniz?
2) Beyaz nasıl mat eder?
3) Siyah nasıl mat eder?
4.
4) Beyaz nasıl kazanır? 5) Beyaz nasıl kazanır? 6. Beyaz nasıl kazanır?
BİR FİLM ÖNERİSİ: ŞEYTANIN OĞLU
Şeytanın oğlu 2013 yapımı psikolojik bir gerilim filmi. İspanyol yapımı olan filmin orjinal adı Hijo de Caín. Filmin konusu ise; satranç ustası olan genç bir çocuğun ailesi, evlatlarının tuhaf hareketlerinden şüphelenince bir psikologla irtibata geçerler. Psikolog genç adamın müthiş bir zekası olduğunu fark eder ama satranç takıntısını çözememektedir. Satranç ile çocuğun iç dünyasına girmeye çalışan psikolog ona yaklaştıkça ailenin içindeki bilinmeyen gerçekler ortaya çıkmaya başlar. Gerilim filmleri sevenler filmi buradan https://www.youtube.com/watch?v=RGRT5…izleyebilirler.
Şeytanın Oğlu Türkçe Dublaj Filminin Künyesi
Yapım Yılı ve Ülke : 2013 – İspanya
Filmin Türü : Gerilim Süre : 91 Dak.
Yönetmen : Jesús Monllaó Plana
Oyuncular : Julio Manrique, José Coronado, Antón García Abril, Maria Molins, Xavi Lite Filmin Diğer Adı : Son of Cain
ÇÖZÜMLER
1) G. Mackenzie – J. Mason, Paris, 1978 oyunda Beyaz, kombinezonu vezir fedası ile Siyah şahı mat ağına çekiyor. 17.Vh6!! Şxh6 18.Ahf5+ Fxf5 19.Axf5+ Şh5 20. g4+ Şxg4 21.Kg3+ Şh5 22.Fe2# 1-0 Mıknatıs Matı gibi.
2) H. O. Halen- R. Biever, Münchenstein, 1959 Oyununda Beyaz, 29.Vxg5! Axg5 30.Af5+ Şg6 31.h5+ ile mat yapar. 1-0
3) D. Velimiroviç – S. Soylu, 1981 oyununda oluşan konumda Siyah zaman sıkışmasında olduğundan mat yolunu bulamadı. 42…Aa4++ oynadı ve 43. Şa3 Vb2+ 3.Şb4 Vc3+ 4.Şa3 Vb2+ 5.Şb4 3 Fotoğraf Konumu karalıyla oyun berabere bitti. Oysa 42…Ad1++ 43.Şa3 Vb2+ 3.Şb4 Vc3+ 4.Şa3 Va5+ mat olurdu. Oyunun tamamını buradan https://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1291493 izleyebilirsiniz.
4) S.Atalık – G. Sax, Szeged, 1997 oyununda Beyaz, 2 kalesini feda etmiş bir de fili istekte ama kazanç yolunu şöyle buluyor: 20.Axf7+ Kxf7 21.Fxe6 Kg7 22.Ff7! Kxf7 23.e6+ Şg8 24.Vd4 Şf8 25.exf7 Şxf7 26.Vd7+ ve Siyah terk etti, çünkü 26…Şf8 27.Ff6 ve mattan kurtuluş yok. 1-0 Bu oyun Türk Her Dem Yeşili olmayı hak ediyor. Oyunun tamamını buradan https://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1270312 izleyebilirsiniz.
5) Ritov, Malevinsky, Leningrad, 1969 oyununda Beyaz, 1.Ff6! ile siyah fili 7. yataydan çekerek vezirinin b3’teki beyaz fille işbirliğini sağlamayı amaçlıyor. 1.Fxf6 2.Vh7+ Şf8 3.Vxf7# 1-0
6) 1.Vxh7+ Şxh7 (1…Şh8 2.Vh5 g6 3.Vh6 ve kazanır.) 2. Vh5+ Şg8 3.Ag5 Siyahlar, …Ve4 ie vezirini feda etmeden h7’den matı engelleyemez. 1-0
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1.Başarıya Giden Yol / Peyço Peev
2. Büyük Usta Gibi Oyna / Alexander Kotov
3.Gençler İçin Satranç / B.J. Withuis – H. Pfleger
4.Satrançta Kazandıran Kombinezonlar / Yasser Seirawan
5. Satrançta Öğretici Minyatürler / Alper Efe Ataman
6. Schach, 8/ 2010 (Süreli Yayın)
7. Satrançta Ustalık Dersleri / Aleksel Suetin
8. Chess / Lazslo Polgar
9. Satrancın Temelleri / J. Raul Capablanca
10. Satrançta Temel Taktikler / John Nunn
11. Şahmatnoy Kombinastni Praktikom – İkov Nenyştadt
12. www.chessgames.com