29. KOMBİNEZON SANATININ BÜYÜK USTALARI
4. Raşit Necmettinov (1912 – 1974)
Hiçbir zaman büyük usta olamadı ama izleyenleri hayran bırakan kombinezonlarla dolu oyunları ve Dünya Şampiyonlarına karşı kazandığı başarılarla satranç tarihine adını altın harflerle yazdırdı.
Kazakistan’ın Aktobe kasabasında fakir bir Tatar ailenin oğlu olarak dünyaya gelen Raşit Gibyatoviç Necmettinov, küçük yaşta öksüz ve yetim kalınca Kazan’da akrabalarının yanında büyüdü. Kazan Satranç Kulübünde oynayanları seyrederek satranç öğrendi. 15 yaşında katıldığı 15 turluk bir turnuvayı yenilgisiz ve tam puanla tamamladı. Türk damasında da yarışmalara katıldı ve başarılı oldu. Sovyet yönetimi tarafından uluslararası turnuvalara çok sık götürülmediği için satrançta büyük usta olamasa da Dünya Şampiyonları Tal, Spasky başta olmak üzere birçok ünlü satranççıya karşı turnuvalarda üstünlük sağladı. 5 kez Sovyetler Birliği satranç şampiyonu oldu. Sürekli atak oynayan Necmettinov, cesur hamleleriyle kombinatif oyun tarzında fantastik dönem satranççılarının dahi önünde sayıldı. (Raşit Necmettinov’un neden büyük usta olamadığının irdelendiği makaleyi buradan Rashid Nezhmetdinov neden hiç büyük usta olmadı? – Chess.com okuyabilirsiniz.)
1960 Dünya Şampiyonluğu karşılaşmasında Botvinnik’e karşı oynayan Tal’e çalışmalarında yardımcı oldu. “Nezhmettinov’un En İyi Satranç Oyunları” adlı 100 oyununu tanıtan bir biyografi yayımladı. Bu kitap 2000 yılında yeniden yayımlandı. Günümüzde Kazan Satranç Merkezi’ne Raşit Necmettinov adı verildi.
Necmettinov’un 1958’de; Soçi’de, Polugaevsky’e karşı vezir fedası ile kazandığı oyun, tüm zamanların en iyi ölümsüz partilerinden biri kabul edilir. İşte o oyunun kritik anı, Necmettinov, vezirini sadece 1 piyon karşılığında feda ediyor. (D1)
Lev Polugaevsky – Raşit Necmettinov, Soçi, 1958
24…Kxf4!!
Şimdi Beyaz ne yapsın?
- 25.gxf4 Fxf4+! 26.Axf4 (26.Şd4 Vf2+ 27.Şc3 Vc5# (D1a))
26…Axc2+(D1b) Vezir kazanacağını uman Beyaz, vezirini kaybeder. 27.Vxc2 Vxc2 -+
B) 25.Axf4 Axc2+, -+ D1b’deki konuma benzer biçimde Beyaz vezirini yitirir.
C) En iyisi (kötülerin iyisi) oyundaki devam yolu: 25.Kxh2 Kf3+ 26.Şd4 Fg7 27.a4 c5 28.dxc6 bxc6 29.Fd3 Aexd3 30.Şc4 d5+ 31.exd5 cxd5+ 32.Şb5 Kb8+ 33.Şa5 Ac6+ (D2)Beyaz terk etti. 0-1 Diğer atın şah çekişine engel olamıyor. Necmettinov, hırçın ve yaratıcı. Oyunun tamamını buradan Lev Polugaevsky vs Rashid Nezhmetdinov (1958) Nezhmet Kısmet (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
Raşit Necmettinov – Mikhail Tal, SSCB Şampiyonası, 1961, Baku
Sicilya Savunması
1.e4 c5 2.Af3 d6 3.d4 cxd4 4.Axd4 Af6 5.Ac3 e6 6.Fe2 a6 7.0-0 Vc7 8.f4 Abd7 9.g4 b5 10.a3 Fb7 11.Ff3 Ac5 12.Ve2 e5 13.Af5 g6 14.fxe5 dxe5 15.Ah6 Ae6 16.Fg2 Fg7 (D3)
Siyah şahın tahtanın ortasında kalması Beyaz’a kalite fedası için cesaret veriyor. 17.Kxf6! Fxf6 18.Ad5 Vd8 (18…Fxd5 19.exd5 Vb6+ Şh1 Merkezde sürekli bir şeylerin istek altında oluşu can sıkıcı.) 19.Vf2 Af4 20.Fxf4 exf4 21.e5 Fxe5? (Necmettinov şaha giden yolları temizliyor. Tal, son fırsatı da kaçırdı: 21…Fh4 22.Vd4 Kf8 (D3a) toparlanması için ona zaman kazandırabilirdi.)
22.Ke1 f6 23.Axf6 Vxf6 24.Vd4 Şf8 Bir açmazdan ancak bu denli yararlanılır. 25.Kxe5 Vd8 26.Kf5+(D4) Açarak atak ile siyah şaha ölümcül darbe indiriliyor. 26…gxf5 27.Vxh8+ Şe7 28.Vg7+ Şe6 29.gxf5+ (D5) Siyah terk etti. 1-0 Beyaz, bir sonraki hamlede şah-vezir çatalı atıyor. 29…Şe6 30.Af7+. Tal, bir röportajında hayatta en mutlu gününün Necmettinov’a yenildiği gün olduğunu söylemiş.
“ Raşit’in oyunları satrancın güzelliklerini ortaya çıkarır ve sizi satranca aşık ederdi. Bunu güçlü bir konumdan değil de, mükemmel armoni ve zarafet ile yapardı. (Mikhail Tal)
Raşit Necmettinov – Oleg Çernikov, Rostov-on Don, 1962
1.e4 c5 2.Af3 Ac6 3.d4 cxd4 4.Axd4 g6 5.Ac3 Fg7 6.Fe3 Af6 7.Fc4 0-0 8.Fb3 Ag4 9.Vxg4 Axd4 10.Vh4 Va5 11.0-0 Ff6 (D6)
Birçok oyunda aynı konumda 12.Vh6 Fg7 13.Vh4 Ff6 oynanmış ve berabere. Necmettinov, vezirini iki hafif alet karşılığında cesaretle feda ediyor, siyah karelerin zayıflığından yararlanmak istiyor. (Peyço Peev / Başarıya Giden Yol)
12.Vxf6 Ae2+! Eğer 12…exf6 13.Fxd4 d5! 3.Ad5 Kd8 4.Axf6+ Şh8 5.Fc3 (D6a) Beyaz’ın mücadele etmesi kolay olurdu. 13. Axe2 exf6 14.Ac3 Ke8 15.Ad5 Ke6 16.Fd4 Şg7 17.Kad1 d6 18.Kd3 Fd7 19.Kf3 Fb5 20.Fc3 Vd8 21.Axf6 Fe2 (D7)
Necmettinov, vezirini feda ettikten 10 hamle sonra bu kez kalelerin tehdit edilmesini umursamıyor. Açarak şah motifiyle siyah şahı avlamaya çalışıyor. 21…Fxf1? hemen kaybederdi. 22.Ag4+ Şg8 23.Fxe6 fxe6 24.Ah6# (D7a)
22.Axh7+ Şg8 (22…Şxh7? 23.Kxf7+ Şh6 24.Fd2+ g5 25.Fxe6 Fxf1 26.Ff5 Vg8 27.Kf6+ Şh5 28.g4+ Şh4 29.Kh6# (D7b))
23.Kh3 Ke5 h8’den kale fil matını engellemek için filin çaprazını kaleyle kapatıyor. 24.f4 Fxf1 25.Şxf1 Kc8 26.Fd4! b5 27.Ag5 Kc7 Yeni bir motif! Açmaz ve at çatalı ile veziri düşürmek. 28.Fxf7+ Kxf7 29.Kh8! (D8) Sürükleyen feda. 29…Şxh8 30.Axf7+ Şh7 31.Axd8 Kxe4 32.Ac6 Kxf4+ 33.Şe2 Siyah terk etti. 22 hamle vezirsiz ama umutlu oynamak ve kazanmak, deha düzeyinde derin bir konumsal kavrayış yeteneğinin ürünü olsa gerek. Botvinnik, “kimse satranç kombinezonlarını Raşit Necmettinov gibi göremez.” diye boşuna dememiş.
Raşit Necmettinov’un oyunlarından seçilmiş birkaç kombinezon sorusu:
1.(D9)’daki konumda Beyaz nasıl kazanır? 2.(D10)’daki konumda Beyaz nasıl kazanır?
3. (D11)’deki konumda Siyah nasıl kazanır? 4. (D12)deki konumda Siyah, fil verip iki piyon ve kale alabilir mi?
5. (D13)teki konumda Beyaz nasıl kazanır? 6.(D14)’teki konumda Beyaz, nasıl kazanır?
ÇÖZÜMLER
1.Necmettinov – Romanov, Rusya, 1950 oyununda Beyaz, mat için önce şahı uygun yere çekiyor sonra kale fedasıyla savunucu atı ortadan kaldırıyor. 24.Ae7+ Şg7 25.Kxd7! Fxd7 26.Vf6+ Şh6 27.Kf5 (Tehdit: 28.Kh5# Kale alınamaz. 27.Fxf5 28.Axf5#) 27…Va7 28.Şf1 Siyah terk etti. 1-0
2.Necmettinov – Sergievsky, 1966, Rusya, 1966 oyununda Beyaz, piyon yarması ile d dikeyini açıyor: 18.e5 dxe5 19.Vc5+ Şe8 Şimdi yine kalite fedası.19.Kxf6!! gxf6 Siyah, beyaz atın e4 karesinden ölümcül tehdidini görüp tek etti. 1-0
3. Kosolapov – Necmettinov, Kazan, 1936 oyununda Siyah, oyunu vezir fedası ile başlayan açarak atak ve çekme motifleriyle 3 hamlede mat yapıyor: 22…Vxh2+ 23. Şxh2 Ag3+ 24.Şxg3 f4# 0-1
4.Necmettinov – Kostantinov, Rostov-on Don, 1936 oyununda Siyah, kendisine kurulan tuzağa düşüyor. 11…Fxc3+ 12.bxc3 Vxc3+ 13.Vd2 Vxa1? 14.Fb1! Siyah vezir kapana kısıldı, kaçamıyor. 15.Fb2 ile düşecek. 1-0
5.Necmettinov – Ermolin, Kazan, 1946, oyununda Beyaz, şöyle oynadı: 11.Fh6+ Şg8 12.Axd5 Vxd5 13.Af5! Vc5+ 14.Fe3 Vc7 15.Ah6+ Şg7 (Şg8) 16.Kf7# 1-0
6.Necmettinov – Kotkov, Krasnodar, 1957 oyununda Beyaz, 23.Fxf6 Fxf6 24.Vf7 Vd8 25.Ke8+ ile kazandı. 25…Vxe8 26.Vxf6# veya 25…Fxe8 26.Vg8# 1-0