46. AÇIK HATLAR – AĞIR TAŞLAR
Kaleler ve vezirler ağır aletlerdir. Çok güçlü taşlardır, onlardan yalnız biriyle ve şahın yardımıyla mat yapılabilir. Oyunun herhangi bir yerinde piyonlarla taş yedikten sonra dikeyler açılır, bir dikey üzerinde bir renkten piyon kalmışsa orası yarı açık hattır, üzerinde hiç piyon kalmayan hat artık açık hattır. Modern satrancın ilkelerini ortaya koyan I. Dünya Şampiyonu Wilhelm Stenitz’in aşağıdaki oyunu hat açma ve açık hatları kullanma konusunda tipik bir örnektir.
Wilhelm Steinitz – Curt von Bardeleben, Hastings, 1895
İtalyan açılışından gelen (D1)’deki konumda Siyah’ın konumu sağlam görünüyor ancak bir seri taş değişimi sonunda Beyaz, açık dikeyleri ve 7. yatayı kullanarak merkezde kalmış Siyah şahı avlıyor. Halihazırda c ve d dikeyleri yarı açık e dikeyi ise açık hattır. Oyun şöyle devam etti:
11.Fxd5 Fxd5 12.Axd5 Vxd5 13. Fxe7 Axe7 Hafif figürlerin çoğu tahtadan ayrıldı, açık hatlar daha belirgin olarak ortaya çıktı bundan sonra ağır figürler baş rolde atlar ise figüran…. 14.Ke1 f6 Beyaz, kalesini rakip şahın bulunduğu açık hatta yerleştirip rok yapılmasını yasakladı, rok yapması durumunda Siyah şimdi atını yitirir. ‘Dolaylı rok’ amacıyla e6 karesi zayıflatılıyor. 15.Ve2 Vd7 16.Kac1 c6 17.d5! cxd5 Beyaz, c dikeyini açmak için piyon feda ediyor. 18.Ad4 Şf7 19.Ae6 Khc8 (Bir açık hat savaşı: 20.Kc7’yi önlüyor) 20.Vg4 g6 21.Ag5+ Şe8 (D2)
22.Kxe7+ Siyah şahın ve vezirin önüne yıldırım düştü! Ne vezir alabiliyor bu kaleyi ne de şah. 22…Vxe7 23.Kxc8+ Kxc8 24.Vxc8+ Vd8 25.Vxd8 Şxd8 Beyaz, at önde kazanç konumuna ulaşır veya 22…Şxe7 23.Ke1+ Şd6 24.Vb4+ Şc7 25.Ae6+ Şb8 26.Vf4+ Kc7 27.Axc7 Vxc7 28.Ke8# (D2a) mat olur.
22…Şf8 23.Kf7+! Şg8 24.Kg7+ Şh8 25.Kxh7+ (D3) Çılgın kale! Steinitz’in rakibi yenilgiyi kabul edip salonu terk etti. 1-0 Steinitz, oyundan hemen sonra 10 hamlede nasıl kazanacağını şöyle göstermiştir: 25…Şg8 26. Kg7+ Şh8 27. Vh4+ Şxg7 28. Vh7+ Şf8 29. Vh8+ Şe7 30. Vg7+ Şe8 31. Vg8+ Şe7 32. Vf7+ Şd8 33. Vf8+ Ve8 34. Af7+ Şd7 35. Vd6#
Oyunun tamamını buradan https://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1132699 izleyebilirsiniz.
KALELER NEREYE GİDER?
Kaleler açık dikeyde en verimli mevsimlerini yaşar ve oradan da en çok 7. veya 8. yataya meyva toplamaya giderler. Fantastik çağdan modern çağa geçişin satrançtaki öncüsü Taçsız Kral Paul Morphy, kalelerin açık hatlarda nasıl etkili olacağını da oyunlarıyla öğretmiştir. (D4)’teki konumda siyah taşlarla oynayan Morphy, hangi hamleyi yapmıştır?
Daniel Harrwitz – Paul Morphy, Paris, 1958
37…Ka8! “Kaleler açık hatları sever. Havadar olduğundan değil elbette ama açık hattan dalıp rakip hedeflere ‘basma’ şansı elde edeceği içindir.” Selim Gürcan / Satrançta Ustalık Kursu 38.Ad2 Ka3 39.e4 fxe4 40.Axe4 Axe4 41.Fxe4 Kc3 Testere piyonu kesmek üzere! 42.Ff3 Şf7! (D5) Oyun sonuna hazırlık.
Soru: Siyah, (D5)’teki konumda 42…Şf7! yerine niçin c piyonunu yemedi?
Yanıt: 42…Kxc4 ?? 43.Ke9+ Şf7 44.Kb8 ve bir çuval incir berbat olurdu, Siyah filini kaybederdi. Ne ileri görüşlülük!
43.Ke4 Fc8 44.Fe2 Ff5 45.Kd4 h5 46.Şf2 Şf6 47.Kd2 Fc2 48.Şe1 Fe4 (D6)
Soru: Siyah, çok çekici görünen 48…Şf5 niye oynamadı?
Yanıt: 48…Şf5?? Çok çekici ama 49.Kxc2 Kxc2 50.Fd3+ nedeniyle çok kötü.
49.Şf2 Şf5 50.Ka2 h4 51.gxh4 Şxf4 52.Ka7 Kh3 53. Kxc7 Kh2+ 54.Şe1 Şe3 (D7) Beyaz terk etti. 0-1 Morphy mata oturdu. Beyaz zor durumda, en azından fil kaybeder.
Oyunun tamamını buradan Daniel Harrwitz, Paul Morphy’ye Karşı (1858) (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
7.(2.) YATAYDAKİ KALELER DİŞLERİ KESKİN TESTERE GİBİDİR
Açık hatlarda egemenlik rakibin alanına birdenbire girme, orayı istila etme fırsatı verir. En iyisi 7. (2.) yataya inmek çünkü orada rakip şah kısıtlanır, mat tehlikesi oluşturulur veya piyonlara veya hafif aletlere arkadan saldırıp maddi zararlar verilir. Bu konuda Aron Nimzowitsch’in Benim Sistemim kitabındaki açıklamaları çok öğreticidir. Oradan bir iki örnek:
(D8)’teki konumda beyaz vezir de 7 yataya tempo ile inerse başarılı olunur. Yalnız, Siyah’ın piyonunu e3’e sürerek açarak şah çekişinin matla sonuçlanacağı hesaba katılmalıdır. Bu nedenle 1.Vf2+ veya 1.Vh4 veziri e7 karesine götürmek için doğru başlangıçlar değildir. Örneğin: 1.Vf2+ Şe8 2.Vxc5 e3+ 3.Şc1 Ka1# Beyaz şah mat olur. Doğru devam yolu şudur: 1.Vf1+! Şe8 2.Vb5+ Şf8 3.Vxc5+ Şe8 4.Ve7# 1-0
(D9)’teki konumda Beyaz, 1.Kh7+ Şg8 2.Kag7+ Şf8 3.Kf7+ Şg8 4.Kxf1 ile fili kazanır.
Adrian Mensing – Jaap Vogel, Hoogeveen, 2022 oyununda (D10) Beyaz, bir at önde ama ağır figürlerinin uyumsuzluğu nedeniyle zor anlar yaşıyor. Yarı açık e dikeyinde konuşlanmış kaleler Beyaz şaha ve vezire her an saldırabilir, siyah vezir de 2. veya 1. yataya inerse vay da beyaz şahın haline. Beyaz ancak hep doğru hamlelerle beraberlik yakalayabilir. Oyun şöyle sürdü:
30.Kf1 K1xe3
Soru: Siyah, 30…K8xe3’e Beyaz nasıl yanıt vermeliydi?
Yanıt: 30…K8xe3 31.Vb8 Şh7 32.Kd8 Vxd8 33.Vxd8 Kxg3 =
31.Vb6? Ağır aletlerin baskısı altında Beyaz hata yapıyor. Doğrusu 31.Vb2 ile vezir savunmaya bağlanmalıydı. 31…Va4 31…Va2 tabii ki daha kuvvetliydi. 32.Şh2 Vg4 Tehlike büyüdü. 33.Vc7 Ke2+ 34.Şg1 Ve4 35.Kf2 Ke1+ 36.Kf1 Kxf1+ 37.Şxf1 Vf3+ 38.Şg1 Ke1+ 39.Şh2 Kh1# (D11) 0-1
Oyunun tamamını buradan https://lichess.org/broadcast/hoogeveen-2022–open-tournament/round-7/4P2GYn9A izleyebilirsiniz.
AÇIK HATLAR STRATEJİK OTOYOLLARDIR
Ünlü Rus teorisyen Aleksander Kotov, Büyük Usta Gibi Düşün kitabında açık hatların önemini vurgularken onları girişim üstünlüğüne sahip olan tarafın düşman saflarına taşlarıyla girebildiği ve ordusunu ikiye bölüp iletişimini zorlaştırdığı stratejik otoyollara benzetir.
Beyaz’ın 27. hamlesinden sonra aşağıdaki konumun(D8) oluştuğu oyun Kotov’un bu savına iyi bir örnek. Açık c ve d dikeylerine yerleşen siyah kaleler vezirler de değiştirildikten sonra bu hatlardan 1. ve 2. yataylara doğru otobanda ilerleyen tanklar gibi yürüyecekler.
Christopher Woojin Yoo – Erigaisi Arjun, Julius Baer Generation Cup, 2022
(D12)’deki konumda Hindistanlı genç Büyükusta Arjun, savunmayı zayıflatmak amacıyla önce vezirleri tahtadan çıkartıyor, hemen ardında kaleleri 1. ve 2 yataya indiriyor: 27…Vxf2 28.Kxf2 Kc1+ 29.Şh2 g4 30.Ag2 f5 31.a4 Kd2 Diğer tank da geldi görevinin başına. Beyaz kaleler arasında iş birliği olmayışı Siyah’ın işini kolaylaştırıyor. 32.a5 b5 Beyaz figürlerin elini kolunu bağlayan, onların içlerine sokulan siyah kalelerdir.33.Ka3 Kxb2 34.Kf4 Kbb1 35.Kf1 Kxf1 36.Fxf1 b4 37.Ka4 Ac5 38.a6! Fxg2 39.Ka5 Fxf1 40.Kxc5 Kb2+ 41.Şh1 Fg2+ 42.Şh2 Fd5+ (D13) Beyaz terk etti. 0-1 Karşılıksız bir figür daha yitirmeden Beyaz oyuna devam edemez. Ayrıca, b piyonunun da vezire yükselen yolu kesilemiyor.
Oyunun tamamını buradan https://lichess.org/broadcast/julius-baer-generation-cup–meltwater-champions-chess-tour/day-3-round-9-12/aTYVlHzw izleyebilirsiniz.
Açık hat hedefteki şaha yakınsa atak çoğunlukla matla sonuçlanır.
Aleksander Kotov – Herman Steiner, Moskova, 1955 oyununun 33. hamlesinden sonra oluşan (D14)’daki konumda Beyaz, açık hatta gücünü en yükseğe çıkarmak için vezirini de g dikeyine getiriyor. 33.Vg2! Kdf7 Beyaz’ın ilk hedefi g7’ye ağır aletlerinden birini sokup son yataydan yahut zayıf h6 piyonunun bulunduğu kenar dikeyinden öldürücü darbe indirmek. Siyah, g7’i korudu ama Beyaz emeline g6 karesinden de ulaşabilecek. 34.Kg6! Tehdit: 35.Kxh6+ Kh7 36.Vg7# 34…Ve7 35.Kg8+ (D15) Siyah terk etti. 1-0 Siyah, bu kaleyi alsa da mat, şahını kaçsa da mat. 35…Kxg8 36.Vxg8# veya 35…Şh7 36.Vg7#
Oyunun tamamını buradan https://www.chessgames.com/perl/chessgame?gid=1523792 izleyebilirsiniz.
AĞIR ALET BATARYASI KORKUNÇTUR
Ağır alet oyununda açık dikeylerde oluşturulan batarya rakibin 1. ve 2. yataylarına inerek mat kovalamakta etkili olmanın yanı sıra yarı açık hatlardaki zayıf piyonların üzerindeki baskının da ağırlaşmasına yol açar. Ya mat olacaksın ya da uzak geçere yol vereceksin ey rakip!
Daniel Hidalgo Diaz (Küba) – Eray Kılıç (Türkiye K) 16 Yaş Dünya Satranç Olimpiyatı, 6. Tur, 1. Masa, Nahcıvan, 2022
(D16)deki konumda Siyah, b dikeyine yığdığı ağır figürlerle a dikeyinde bir geçer piyon oluşturma niyetinde. Buna karşılık Beyaz’ın d5 piyonunu aldıktan sonra bu dikeydeki çabası yetersiz kuvvet nedeniyle başarılı olmaktan çok uzak görünüyor. Ayrıca, Beyaz’ın 2. yatayı da abluka altında. Oyun şöyle sürdü: 40.Kxd5 Vxa4 41.Kc5 Kd2! Kale geçer piyonun arkasına! 42. g4?! Va2 Kübalı karşı atak için çıkış yolu arıyor ama Siyah, kale ve veziriyle 2. yataya yerleşti, bu Beyaz için yakın ve büyük tehlike demek. 43.gxf5 Kbb2 Üç siyah ağır figür de rakip alanda. 44.f6+ Şxf6 Beyaz’ın cılız piyonuyla şah çekişi sinek vızıltısı… 45.Kg5 Kxh2 İlk darbe kenar piyonuna! 46.Kg3 Şg7 47.Ka1 Vb3 48.Kc1 Khc2 (D17) Daha kısa yoldan bitiriş, gözden kaçtı: 48…Vxe3+ 49.Vf2 Vxf2# 49.Kd1 Kf2 Beyaz terk etti. 0-1
Oyunun tamamını buradan Hidalgo Diaz, Daniel vs. Kilic, Eray | World Youth U16 Olympiad | 2022 | chess24.com izleyebilirsiniz.
Gülenay Aydın (Türkiye K) – Erdenebayar Khuslen (Moğolistan) 16 Yaş Dünya Satranç Olimpiyatı, 2.Tur, 4. Masa, Nahcıvan, 2022
(D18)teki konumda h dikeyi tanımlamaya göre kapalı ama beyaz vezir ve kalesini bir şekilde kendi piyonlarının önüne geçirmiş, dolayısıyla h7 piyonu hedefte ve bu dikey fiilen yarı açıktır. Açık e dikeyinde saldırgan biçimde konuşlanmış diğer beyaz kale ise aslında h dikeyindeki ağır aletlerin saldırısına örtülü bir destek veriyor. 22.Kxe6! Bu geçici kalite fedası 7. yatayın savunmasını yıkmak için yapılıyor. 22…Ke1+?! Siyah’tan beklenen hamle 22…Kxe6 idi ve arkasından 23.Fd5 gelecekti ve kalite geri alınacaktı. Siyah, 7. yatayı savunmakta zorlanıyor. 23.Ff1 Vxe6 24.Vh7+ Şf8 25.Vb7 Beyaz, 26. Kh8+’den merdiven matı ile tehdit ediyor. 25…Şg8 26.Kh7 (D19) Tam bir 7. yatay egemenliği. Siyah terk etti. 1-0 27.Vg7# mat hamlesini önleyemiyor.
Oyunun tamamını buradan Aydin, Gulenay vs. Khuslen, Erdenebayar | World Youth U16 Olympiad | 2022 | chess24.com izleyebilirsiniz.