SATRANÇ KÖŞESİ / Mustafa YILDIZ
12. TAKTİK TEMALAR, MOTİFLER
Diğer sanat dallarında, müzikte, resimde, sinemada olduğu gibi motif terimi, satrançta da kullanılır. Satrançta Kazandıran Taktikler adlı 250 sayfalık kitap yazan GM Yasser Seirawan, taktikleri öğrenmenin bir klasik bilgiyi aktarmak olduğuna değinir. Yani taktik motifler eskiden beri bilinir ama taktik temaların bilgisine ulaşmak hiç de kolay değildir; inatla ve sabırla çalışmayı gerektirir. Taktiklerle kombinezonlar üzerinde uğraşırken kendinizi tek başınıza saatlerce satranç tahtasına kapanmış bulabilirsiniz.
Başlıca taktik temalar; Açmaz, Çifte Hücum, Çatal, Şiş, Açarak Atak, Açarak Şah, Açarak Çifte Şah, Saptırma, Açık Hatlara Güç Yığma (Batarya), Yemleme(Celbetme), Röntgen ve Değirmen, Ara Hamle…
Bunları örnek konumlarıyla tanıyacağız.
AÇMAZ
Doğrusal hareket eden Vezir, kale ve fil ile arkasında başka bir rakip taş bulunan taş almak ile tehdit edilir. Eğer o taşı kaçmaya yeltenirse rakip arkasındaki taş saldırının hedefi olur. Açmaza konu olan taş açmaza alınan taştan daha değerli olmalı ki attığımız taş ürküttüğümüz kurbağaya değsin.
Arkadaki taş yani açmaza konu olan taş eğer şah ise açmaza alınan taş oynatılamaz. Böyle bir motife “mutlak açmaz” denir.
Yukarıdaki konumda (D1) siyah at mutlak açmazdır, şu anda oynatılması yasaktır. Beyaz at da açmazdadır ama göreceli, sanal açmazdadır, eğer Beyaz taşların sahibi atına dokunursa oynamak zorunda kalır ve d1 karesindeki vezirini Siyah, fille yer. Demek ki açmaz, şah ani bir tehditle yüz yüze kalacağı veya taş kaybedileceği için bir taşın oynatılamayacağı anlamına gelir. Açmazdaki taşa “bağlanmış taş” da denir. Açmaz motifi çok kuvvetli bir taktik silahtır ama taşı açmaza alınan taraf için çok nahoş bir şeydir, açmaz yüzünden birçok oyun kaybedilmiştir. Türk satrancının unutulmaz duayeni rahmetli Demir Büyüközkaya, “Açmazda babanın evi olsa bile oturma!” derdi.
1.Fd4!
Beyaz fil, siyah kaleyi açmaza almış; aynı çapraz üzerinde kalenin arkasında siyah şah olduğu için kale oynatılamaz, yasaktır. (D2)
1…Şb6 Hiç değilse kale bedava gitmesin diye Siyah, şahı ile kalesini korur. (D3)
2.Fxc5+?? 2…Şxc5
Beyaz acele eder ve hemen fil ile kaleyi yerse oyunu kazanamaz.(D4) 2.Fxc5+?? Şxc5 büyük hata olur. (D5) Bu konuyu önceki derslerimizde işledik; Beyaz şah piyonunun önüne geçemediği için Siyah beraberliği yakalar.
Ama açmaz motifini öğrenen satranççı açmazdaki taşa ikinci bir kuvvetle saldırdığında artık o taşı bedelsiz kazanacağını da bilir.
2.b4! ve kale alınır, fil ve piyon tahtada kalır, artık piyonu vezire yükseltmek daha kolaydır. (D6)
1.Ka5 ile at açmaza alınır. (D7) Siyah 1…d6 ile atını kalenin saldırısında korusa bile (D8)
2.d4 piyon hücumu karşısında çaresiz kalır. (D9) Sonrası: 2…Şg4 3.dxe5 dxe5 4.Kxe5 ve kale matını öğrendinse oyunu kolayca kazanırsın.
Robatsch – Jansa, Soçi, 1974 oyununda Beyaz, 12.Vd2! ile siyah fili iki taraftan açmaza alır. Siyah, 12…Fxb2 de yapamaz, 13.Vxa5 ile vezirini kaybeder. 12…Vxd5 13.Vxc3+ ve Beyaz, 1 piyona karşılık 1 fil öne geçti.
I.Berger, 1898 etüdünde beyaz fil açmaz sayesinde iki kale ile mücadele yeterliliğini gösteriyor. (D11) Beyaz fil, d3 kalesini açmazda tutmak için b1 ve c2 karelerinde oynar, Siyah ise buna karşılık d4 karesini yalnızca d dikeyi boyunca oynatabilir. Başka bir hamle yapsa Beyaz, fil ile kaleyi karşılıksız yer.
Beyazlar 1.Vxb7+ ile şaşırtıyor. (D12) 1…Xb7’den sonra 2.Kxd7 ile siyah vezirin açmazda olmasından dolayı zayıf savunma gücünden yararlanıyor.
Açmazdaki taşa bir taşla daha yüklenmek burada mat getiriyor: 1.Va6! Siyah hiçbir biçimde atın vezir tarafından alınmasına engel olamıyor. Zaten 2.Vxb7+ mat. (D13)
LEGAL MATI
1.e4 e5 2.Af3 d6 3.Fc4 h6 4.Ac3 Fg4 hamlelerinden sonra aşağıdaki konuma ulaşılır: (D14)
Siyah fil ile beyaz atı açmaza aldı. Beyaz, şaşırtıcı biçimde açmazdaki atını oynuyor. 5.Axe5 ile sadece 1 piyon aldı. O da ne? Siyah fil veziri yiyor.5…Fxd1 (D15) Bu işin içinde bir bit yeniği var! Beyaz şimdi ne yapacak?
6.Fxf7+ Şahın gidebileceği yalnız 1 kare var. (D16) 6…Şe7 Şimdi 1 hamlede mat var, gördünüz mü? (D17)
Evet. 7.Ad5+ Mat. Bu matı ilk kez 18. Yüzyılda Paris kahvelerinde Legal adlı bir satranç ustasının yaptığı ve oyunun da onun adıyla anıldığı söyleniyor.
Yararlanılan kaynaklar:
Başarıya Giden Yol / Peyço Peev
Gençler İçin Satranç / B.J. Withuis – H. Pfleger
Yeni Başlayanlar İçin Keyifli Satranç / G. Schneider – H. Schulmayer
Satrançta Ustalık Kursu /Selim Gürcan
Satranç Okulu / V. A. PozharskySatrançta Kazandıran Taktikler / Yasser Seirawan