41.PİYON YAPILARI (II)
Askıda Piyonlar, Ayrık Piyon Çifti
Beyaz askıda piyonlar D1
Siyah askıda piyonlar D2
Askıda piyonlar, birçok açılışta ortaya çıkan, c4 ve d4’te ayrık beyaz piyon çiftine(D1) veya c5 ve d5’te ayrık siyah piyon çiftine (D2) verilen addır. Askıda piyonlar, izole vezir piyonu ile soydaştır, birbirlerine dönüşebilirler. İzole vezir piynu konumlarında c3’te veya c6’da figür değişimine b piyonlarının karışmasıyla c ve d dikeylerinde iki piyondan oluşan piyon adacığı oluşur. Garip ve mantıksız bir adlandırma ile İzole Piyon çifti denilen bu ikiliden c piyonu bir yatay ilerletilince askıda piyon konumuna ulaşılır. İVP’ye karakteristik olarak da benzerler yani oyun ortasında ilerleyebilme yetenekleri doğrultusunda dinamik birer saldırı enerjileri taşırlar ama oyun sonunda korunmaya muhtaç olmaları nedeniyle onulmaz zayıflık olarak görülürler. Aynen İVP konusunda anlatıldığı gibi kombinatif yeteneği yüksek ve saldırgan oyuncular askıda piyon yapısını saldırı silahı olarak kullanıp severek, isteyerek askıda piyonları olmasını isterler buna karşılık savunma karakterli oyuncular, askıda piyon konumlarından uzak dururlar.
Önce askıda piyonlarla nasıl oynandığına örnek olan bir oyuna bakalım:
Pregrad Nikoliç – Şehriyar Mamedyarov, 2005
Şah- Hint Savunması, Fiançetto Devam Yolu.
1.d4 Af6 2.Af3 g6 3.g3 Fg7 4.Fg2 0-0 5.0-0 d5 6.Abd2 (Burada çoğunlukla 6.c4 oynanıyor.) 6…b6 7.c4 e6 8.cxd5 exd5 9.Ab3 Ke8 10.Ff4 Fa6! Beyaz’ın ağır figürlerini savunmaya bağlayan ilginç bir çıkış. 11.Ke1 Ah5 Bu da gerekli, 12.Kc1 oynamadan beyaz fil f5’ten kovulmalı, c7 piyonuna baskı sorun yaratabilir. 12.Fg5 Vd6
Soru 1: Siyah 12…f6 oynayabilir miydi?
13.Kc1 h6 14.Fe3 Abd7 15.Kc2 Kxe3! (D3)
Sezgisel ve konumsal kalite fedası. Bingeç piyonlarla ağır aletlerin şah kanadıyla irtibatı kesiliyor. Bu fedayı ilginç kılan başka bir gerekçesi daha var Mamedyarov’un: 16.Vc1! ile çifte saldırının önüne geçiyor. Siyah uyusaydı, Beyaz kale ile c7’yi, fil ile h6’yı hedef alırdı.
16.fxe3 Ke8 17.Vc1 c5 18.exc5 bxc5 (D4)
Siyah’ın askıda piyonları oluştu.
Soru 2: Beyaz, c5 piyonunu alamaz mıydı?
19.Ked1 c4! Bu sürüşle askıda piyonlara karşı Beyaz’ın kaleleriyle savunma denemesi başarısızlığa uğruyor.
20.Abd4 Bu at, merkezi bir kareye oturdu ama oynayabileceği uygun bir kare yok. Etkisiz at.
20…Ahf6 21.Afd2 h5 (D5)
Soru 3: Siyah, niçin 21.Kxe3 oynayamaz?
22.Af1 Fh6 23.Kc3 h4! 24.gxh4 Ae4 25.Ka3 Adf6 26.Af3 c3 Filin yolu açıldı.
27.Vc2 (Eğer, 27.bxc3 Fxe2!) 27…cxb2 (D6)
Soru 4: Beyaz vezirle b2’deki piyonu niçin almadı?
28.Kb3 Ag4 29.h3? (29.Vxb2!? Fc4) 29…Agf2 (D7)
Beyaz kalite önde ama siyah figürler toplu hücumda! Siyah atlar şaha rahat vermeyecek.
30.Kd4 Fc8 31.Vb2 Axh3+ 32.Fxh3 Fxh3 33. Ag5 Fxg5 34.hxg5 Ve5! (D8)
Beyaz terk etti. Başka ne yapabilir? 35.Vg5+ ve sonra 36.Vg2+ Istırap! 0-1
Oyunu buradan Predrag Nikolic vs Shakhriyar Mamedyarov (2005) (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
Askıda piyonlar yerlerinden kımıldayamıyorsa hatta onlar rakip figürlerin tehditlerinden korunmak zorundaysa sürekli olarak işte o zaman tahtanın başka yerlerinde olasılıkla şahın bulunduğu bölgede daha büyük tehlikeler ve zayıflıklar oluşur. Aşağıdaki oyunda askıda piyonları olan Beyaz’ın konumunun girişimsizlikten kısa bir sürede birden bire nasıl çöktüğüne tanıklık ediyoruz.
Peter Svidler – Vladimir Kramnik, 2019
İngiliz Açılışı
1.c4 e6 2.Af3 Af6 3.b3 b6 4.Fb2 Fb7 5.e3 Fe7 6.d4 0-0 7.Fd3 c5 8.0-0 cxd4 9.exd4 d5 Rakibin piyon yapısını çökertmeye yönelik atılım. Ya izole vezir piyonu ya da askıda piyonları oluşacak Beyaz’ın.
10.Ac3 dxc4 11.bxc4 Axc6 (D9)
Beyaz’ın askıda piyonları.
12.Kc1 Kc8
Soru 5: Siyah, d4 piyonunu hemen alabilir miydi?
13.Ve2 (D10)
Soru 6: Peki şimdi Siyah niye 13…Axd4 oynayamaz?
13…Ab4 Askıda piyonların ne denli zayıf olabileceğini ortaya koyan bir at atağı.
14.Fb1 Fxf3 15. gxf3 Ah5 Beyaz, askıda c4 piyonunu yitirmemek için şah kanadında bingeç piyonlara razı olmak zorunda.
16.a3?? Beyaz, rakibin planını okuyamıyor, 16.Ve4 şart idi.
16…Fd6 17.f4 Hazin bir zorunluluk.
Soru 7: Beyaz, 17.axb4 ile figürü neden alamadı?
17…Vh4 18.f3 Axf4 19.Vd2 Abd3 (D11)
Beyaz terk etti. 0-1 Çünkü ne yapsa çok zayiat veriyor. Örneğin; 20.Kc2 Axb2 21.Kxb2 Fxa3 veya 20.Ae4 Axc1 21.Axd6 Ace2 (22…Vg5+ ve 23.Vg2# tehdidi.) 22.Şh1 Ag3+ vd. Kötü, kötü.
Kramnik’ten askıda piyon konumuna karşı nasıl etkili oynanacağını gösteren bir minyatür.
Oyunu buradan Svidler, P. (2729) vs Kramnik, V. (2753): A13 English Opening: Agincourt Defense • lichess.org izleyebilirsiniz.
Ayrık Piyon Çifti
Bazı durumlarda c3 ve c6 karelerinde figür değişimleri sonucunda izole vezir piyonunun yanına b piyonu yaklaşır ve ayrık piyon çifti oluşur. (D10 ve D11) c piyonu sürüldüğünde askıda piyon konumuna geçilir. Ayrık piyon çifti de askıda piyonlar ve izole vezir piyonu özelliklerini taşır, onlarla soydaştır.
Najdorf – Tal, Belgrad, 1970 oyunda (D12) 10…Axc3 11.bxc3 hamlelerinden sonra Beyaz’ın ayrık piyon çifti oluştu. (D13) Oyun şöyle devam etti:
11…b6 12. Fd3 Fb7 13.Vc2! g6 14.Fh6 Ke8 15.Vd2 Kc8 16.h4 (D14)
Soru 8: Tal, h4 piyonunu neden almadı?
16…Aa5 17.Ag5 (17.h5!? Fxf3 18.gxf3 Vd5 keskin oyun dikkate değerdir.)
17…Ff8 18.Fxf8 Kxf8 19.h5 (D15)
Soru 9: 19…Kxc3 kalite fedası ne gibi şanslar sağlar?
19…Ac4 20.Fxc4 Kxc4 21.hxg6 hxg6 22.Vf4 Vd5 23.f3 Şg7 Vezirler tahtada olmasa bu konum Siyah için elverişliydi. 24.Ae4 (24.Ke5 daha keskindi.) 24…Vf5 25.Vg3! Hücum için c3 piyonunu feda ediyor. 25.Fxe4 26.fxe4 Va5 27.Ke3 Kfc8 28.Kaf1 Kxc3 29.Kef3 K8c7 30.Vf4 Şg8 (30…Kd7 daha iyi.) 31.Vd6! Kxf3? (D16) Zeitnotta beraberliği zorlamak yerine kazanç için oynuyor?
Soru 10: Tal, beraberlik için nasıl oynamalıydı?
32.Vd8+ Şg7 33.Kxf3 Ve1+ 34.Şh2 Kc3 35.Vf6 Şh6 36.Vf4+ Şh7 37.Vxf7+ Şh6 38.Vf4+ Şh7 39.Vf7+ Şh6 40.Vf8+ Şh5 41.Vh8+ Şg5 42.Ve5+ Şh6 43.Vf4+ Şh7 44.Kf1 Ve2 45.Vf7+ Şh6 46.Vf8+ Şh5 47.Kf4 Ve1 48.Vh8+ Şg5 49.Ve5+ Şh6 50.Kg4 (D17) Siyah terk etti. 1-0
Bu oyunun yorumları, soru ve çözümleri, Sergiu Samarian / Sistematik Antrenman Çev: Selim Palavan’dan alınmıştır.
Oyunu buradan Miguel Najdorf vs Mikhail Tal (1970) (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
SATRANÇ SÖZLÜĞÜ
Minyatür: Kısa oyun, tamamı 20 hamleden az süren satranç partilerine minyatür denir.
Zeitnot: (Almanca) Zaman kıtlığı, zaman sıkışması… Eskiden, arttırmalı tempo yokken oyuncu, zamanının bitmesine 5 dakika kala zeitnota girerdi. Zeitnottaki oyuncunun notasyon tutma zorunluluğu yoktu. Şimdi bunun bir önemi kalmadı.
ÇÖZÜMLER
Soru 1: “Aman aman! Bu f6 hamlesi tempo kazanan bir hamle gibi gözükür ama hem h5’teki at oyun dışı kalır hem de g7 filinin yolu kapanır.” (Selim Gürcan / MAMEDYAROV’DAN TARİHE GEÇEN OYUN! (RAKİP ŞAH IZDIRAPTAN AĞLADI ADETA) – YouTube)
Soru 2: Beyaz, 19.Axc5 Axc5 20.Kxc5 devam yoluna 20…Fxc2 ile vezirin saptırılmasından çekindiği için girmedi herhalde ama bu yol, askıdaki piyonlara saldırılması nedeniyle oyundaki durumdan daha iyi olurdu.
Soru 3: 21.Kxe3? 22.Ac4 ile vezir kale çatalı yer ve kalite kaybederdi.
Soru 4: 28.Vxb2 Fxe2 29.Vxe2? Vxa3
Soru 5: Hayır, alamazdı. Bu küçük tuzağı herkes bilir: 12…Axd4?? 13.Axd4 Vxd4?? 14.Fxh7+ Şxh7 15.Vxd4 ile Siyah vezirini kaybederdi.
Soru 6: Bu kez Beyaz daha derin bir tuzak kuruyor da ondan d4 piyonu alınamaz. 13…Axd4 14.Axd4 Vxd4 15.Ad5 Vc5 16.Fxf6 Fxf6 17.Ve4! g6 18.Axf6 ile Beyaz 1 alet öne geçerdi.
Soru 7: 17.axb4 Vg5+ 18.Şh1 Vf4 ve mattan kurtuluş yok.
Soru 8: 16…Fxh4? 17.Axh4 Vxf4 18.Fg5 Siyah vezir sıkışırdı.
Soru 9: Tal’e göre 19…Kxc3 kalite fedası, 20.Vxc3 (20.hxg6, 20…Kxd3 yüzünden oynanamaz.)20…Vxg5 21.Fe4 Fxe4 22.Kxe4 Vxh5 23.Ke5, Aa5’in talihsiz durumundan ötürü yeterli değildir. Beyaz hissedilir biçimde üstündür.
Soru 10: Beraberlik, 31…Vg5 32.Kxc3 Kxc3 33.Vb8+ Şg7 34.Vxa7 Ve3+ 35.Şh1 Vh6+ vs. ile zorlanabilirdi.
