FAMİLYA: Tetraonidae, Orman Tavukgiller, Urkekliğigiller
Tetraogallis caspius Gmel . , Urkeklik
Uzunluğu 61, kanat uzunluğu 30 cm.’dir. Ağırlığı 5 kg kadardır. Ergin erkeğin T. Caucasicus’tan farkı baş, boyun ve sırt tarafından deve tüyü renginde ve daha donuk renkli oluşudur. Büyük kanat üstü tüylerinde mavi renk daha fazladır. Dip kısımlarında zikzaklı çizgiler daha azdır. Baş ve boyun yan tarafları krem rengidir. Göz altındaki kısmı soluk gri mavidir. Boynun yan taraflarında koyu mavi-gri bir çizgi vardır. Gerdanın alt kısmında ve göğsün üst kısmındaki tüylerin uçları kül rengi soluk sarı, dip kısımları ise siyah renktedir. Göğsün diğer kısımları soluk sarı olup siyah-gri zikzak çizgilidir. Karnın ortası siyah-gri, kuyruk altı tüyleri beyaz, sarı kahverengi gaganın dibi daha açık renktedir. Ayaklar kırmızı turuncudur. Dişi daha küçük ve renkleri daha soluktur. Tepe soluk sarı ve koyu gri lekelidir. Dişilerinde mahmuz yoktur. Kış sonrası 10-18 yumurta yaparlar. Kuluçka süreleri 28 gündür. Besinlerini böcekler, taneler, tohumlar, küçük meyveler ve otsu bitkiler oluşturur.
Kafkasya ve İran’da bulunur. Türkiye’de ender görülen kuşlardandır. Doğu, Kuzey ve Kuzeydoğu bölgelerinin yüksek kesimlerinde bulunmaktadır. Kışın orman sınırlarına kadar aşağılara doğru inmekte ve Mersin’in kuzeyinde 2000 m yüksekliklerde bulunmaktadır. Elazığ’ın Ovacık ve Çemişgezek ilçesinin yüksek ve sarp dağlarında bulunduğu söylenmektedir. Kayseri-Yahyalı-Aladağlar Urkeklik koruma üretme çalışmaları alanında da anlaşılacağı üzere Urkeklik yaz aylarında Aladağ’ların yüksek ve kayalık mıntıkalarında, kış aylarında ise Göktepe mevkiinde bulunmaktadır.
Aladağ’dan başka Gümüşhane yolunun her iki tarafındaki kayalık sarp mıntıkalarında ve bilhassa Canca, Yağlıdere ve Kermut köyleri civarı ile Sarıkamış’a yakın Selim yaylasına bakan Katranlı köyünün batı tarafında, Bitlis ili Hizan ilçesinin doğusundaki 3000 m rakımlı Singir dağında, Van dolaylarında, Maraş havalisinde ve bilhassa Berit, Binboğa ve Nurhak taraflarında bulunmaktadır.
Tetrao mlokosiewiczi (Huş tavuğu) :
Erkeklerin boyu 54 cm, kanat açıklığı 66 cm ve ağırlıkları 0,9-1,1 kg’dır. Dişilerinin boyu 47,5 cm, kanat açıklığı 62 cm ve ağırlıkları ise 0,8-1 kg’dır. Boyun, sırt ve kanatlarda mavi-zümrüt yeşili, göğüste mor hareler, parıltılar bulunur. Göz üzerinde parlak kırmızı renkli çıplak deriden ibiği andıran bir ben bulunur. Kanat altları beyazdır. Kuyruk aşağıya doğru kıvrık ve çatallı olup 24 cm uzunluğundadır. Dişlerin kuyruk ucu aşağıya doğru kıvrılmaz. Dişler genelde gri-kahverengi, sırtı pas rengi, karın kısmında gri renk hakimdir. Kış bitiminde 3-4 yumurta yapar. Kuluçka süresi 21-24 gündür. Besinlerini böcekler, tohumlar, taneler, küçük meyveler ve otsu bitkiler
Kafkaslarda endemik bir tür olarak kabul edilmektedir. Dağların orman sınırında yaşar. Ülkemizde Doğu Karadeniz’in yüksek dağ silsilesi Kaçkar dağlarında çok az miktarda bulunur. Özel projelerle yerinde üretilmesi ve mutlak koruma altında tutulması gerekir.
TAKIM: COLUMBIFORMES, Güvercinler
FAMİLYA: Pteroclidae, Step tavuğugiller
Pterocles orientalis (Bağırtlak)
Bağırtlak
Boyları 34 cm’dir. Güvercin iriliğinde, yuvarlak gövdeli, kısa boyunlu, kısa bacaklı bir kuştur. Bacakları tüylü, parmakları çıplaktır. Karın kısımları siyahtır. Sırtı ve kanat örtü tüyleri sarı-gri üzerleri gri-kahverengi lekelidir. Gerdanın altında siyah bir leke, göğsünde ince siyah bir şerit vardır.
Steplerde, yarı kurak geniş düz ovalarda, ekili alanlarda yaşar. Kuru kumlu toprakta açtığı bir çukura 3 yumurta yumurtlar. 24 gün kuluçkada yatar. Küçük guruplar halinde ve dağınık yayılır. Taneler, tohumlar, küçük böcekler, çekirgeler ve kurtlarla beslenir. Yurdumuzda Ege’nin iç kısımları, Doğu Akdeniz, İç, Doğu ve Güneydoğu Anadolu’da az sayıda bulunur.
Pterocles alchata (Kılkuyruk bağırtlak)
Kılkuyruk bağırtlak
Boyları 37 cm’dir. Karın kısımları beyazdır. Erkeğin alnı ve yanakları açık pas rengi, gerdan siyahtır. Tepe ve ense açık zeytuni, sırtı, kol uçma tüyleri, üst örtü tüyleri koyu zeytuni yeşil üzeri sarı lekelidir. Ortadaki iki kuyruk tüyü uzun ve uçları sivridir. Dişlerde tepe, ense sırt ve kanat örtü tüyleri açık sarı kahverengi, üzeri koyu lekelidir. Ayaklar beyaz tüylü parmaklar çıplaktır. Üremesi bağırtlakta olduğu gibidir.
Step ve yarı çöllerde yaşar. Yurdumuzda Güneydoğu Anadolu’da az da olsa rastlanır.
FAMİLYA: Columbidae, Güvercingiller
Columba livia, Kaya güvercini
Kaya güvercini
Boyları 31-34 cm’dir. Evcil güvercinin atasıdır. Gözü kırmızı göz halkası sarıdır. Kanadında iki kalın siyah şerit bulunur, kuyruk sokumu ve kanat altları beyazdır. Sesi boğuk ve ısrarlıdır. Dağlardaki ve deniz kıyısındaki kayalık yarlarda yaşar. Kaya oyuklarında ve mağaralarda yuva yapar.
Columba oenas, Gökçe güvercin
Gökçe güvercin
Boyları 32-34 cm’dir. Genel hatlarıyla kaya güvercinine benzer. Gözü koyu renkli, gagası sarıdır. Kanadında iki kısa siyah şerit bulunur. Kuyruk sokumu ve kanat altı gridir. Sesi homurtulu ve ısrarlıdır. Yaşlı ormanlarda ürer, kışın açık arazide bulunur. Ağaç, kaya ve toprak kovuklarında yuva yapar.
Columba palumbus, Tahtalı
Boyları 40-42 cm’dir. Özellikle uçuşta dikkat çeken beyaz kanat şeridiyle rahatça tanınır. Kuyruk bandı geniş ve siyahtır. Erişkinin boynunun yanında iki büyük beyaz leke vardır. Gencinin boynundaki lekeler oluşmamıştır. Sesi boğuk, ritimli ve tekrarlıdır. Özellikle ibreli ormanlarda ürer, ağaç dallarında yuva yapar, kışın açık arazide bulunur.
Streptopelia turtur, Üveyik
Boyları 26-28 cm’dir. Kanat örtüleri ve omuz tüylerinin ortası koyu gri, kenarları kızıldır. Boyun yanlarında beyaz üzerine dalgalı siyah çizgiler vardır. Uçuşları hızlıdır; konarken genellikle siyahımsı kuyruğunu açar, üstten ve alttan beyaz kuyruk ucu görülür. Genci daha kahverengidir, boyun desenleri bulunmaz. Sesi tekrarlı bir hırıltıdır. Seyrek ormanlar, çalılıklar, fundalıklar, parklar, bahçeler ve ağaçlı açık arazilerde bulunur.