SATRANÇ KÖŞESİ / Mustafa YILDIZ
20. SAVUNMAYI YOK ETME, KAPAN (TUZAĞA ÇEKME), ARA HAMLE
Satranç oyunu taş değişimiyle kazanılır veya kaybedilir. Değişirken matematik çalışırız; toplama çıkarma… Alınan taşların puanı verilenlerden çok ise kazançtasın. Tabii ki mat söz konusuysa matematik iflas eder. Mat, dünyanın sonunun gelmesi gibi bir şeydir. Bir taşın koruyucusunu ortadan kaldırırsan o taş boşta kalır ve sen onu karşılıksız alabilirsin, koruyucuyu kaldırmak için biraz pahalı taş bile verebilirsin. Sonuçta kazanacaksan neden olmasın. Veya bir karenin koruyucusunu ortadan kaldırınca o kareden atak düzenleyebilirsin.
(D1)’deki konumda siyah atı fil koruyor. Beyaz, önce kale verip fili alıyor: 1.Kxe6 fxe6 sonra diğer kaleyle de atı alıyor: 2.Kxd7 Hesap yapalım: Beyaz, 5 puanlık kale verdi, 3’er puanlık iki alet aldı, 1 puan öne geçti. Satranç ile matematik iç içedir.
Webster – Ellis, Wisconsin, 1971, oyununda Beyaz, şah kanadı atağı yapmak için h7’yi savunan atı ortadan kaldırıyor. 16.Kxf6! Vxf6 (16…gxf6 17.Vh5 ile Beyaz kazanır.) 17.Fh7+ Şh8 18.Vh5 Mattan kurtuluş yok. 1-0
Reykjavick’te oynanan Avrupa Bireysel Şampiyonası 5. Turunda GM Mustafa Yılmaz, Hannes Stefansson oyunun 15. hamlesinden sonra yukarıdaki konum oluştu. Veziri tehdit edilen Beyaz, 16.Fd3 ile araya filini koydu. Oysa 16.Kxd7! Axd7 17.Vxe4 ile alet kazanıyordu. 16…Fxc2 17.Kxd7 ile yine alet önde olurdu. Yılmaz bu oyunu 73. hamlede kazandı ama 16.hamlede rakibin savunucusunu ortadan kaldıran temayı görseydi herhalde rakibi o zaman terk ederdi.
Demchenko(Rus) – Donchenko(Alman), 2021 oyununda Beyaz (D4), a7’deki kalenin korumasız oluşunu göz önüne alarak siyah şahın piyon korunağını fille dağıtıyor. 35.Fxg6!! fxg6 36.Ke6!Bu aslında çifte vuruş! Siyah, şahın yakınındaki piyonu korumaya çalışıyor. 36… Kh6 37.Kxd6 Vxd6 38.Vxe5+ Vf8 39.Vxa7 Beyaz 1 fil öne geçti, a6 piyonu da vezire yükselmeye yakın. 1-0
KAPAN KURMA, TUZAĞA ÇEKME
Figürlerin aktifliği gidebilecekleri karelerin çokluğu ile ölçülür. Az hareket eden bir figür nasıl güçlü olabilir? Hareket alanı kendi taşları ya da rakip piyonlar tarafından kısıtlanan bir figür küçük bir darbeyle oyun dışı kalabilir.
Gligoric – Petrosian, Belgrad, 1959 oyununda (D5) Beyaz, 57.Şd4! ile siyah atın ayaklarını bağlıyor. Artık siyah at tahtanın dışında sayılabilir. 57…Şf6 58.Şd3 Şe6 59.Şc2 Şd5 60.Ae3+ Şc6 61.Şxb1 ve Beyaz piyonu vezire yükselterek kazanır. Beyaz, tutsak siyah atı yemeden de piyonunu ilerletme yolları bulabilirdi.
(D6)’da Szotowski-Holtman, Çekya, 2019 oyununda Beyaz, hareket yeteneği sıfırlanmış siyah fili kovalıyor. 22.h3 Ff5 Başka yer yok. Arka kapıyı kapatan takım arkadaşı e6’ya oturmuş kaleye ne kadar kızsa haklı bu fil! 23.g4 Fc2 24.Kc3 1-0 Kovalamaca bitmiştir, fil kapandadır. O ancak 24…Fxa4 25.Kxa4 ile desperado yapabilir.
İspanyol Açılışı’nda çok eski bir tuzak, Nuh’un Gemisi tuzağı. (D7)’deki konumda hamle sırası Siyah’ta ve vezir tehdidi ile b3’teki fili kapana kıstırıyor. 1…c5 2.Vc3 c4 0-1 Beyaz için kötü bir konum.
Zehirli Piyon teması da eskiden beri bilinen tuzağa çekme motiflerinden biridir. (D8)’deki konumda, Beyaz’ın d6 piyonuna yüklenmesine karşılık Siyah, h,ç değilse ben de b3 piyonunu alayım biçiminde basitçe düşünüp 1…Vxb3?? Oynar. Beyaz, kapana kısılan büyük avı iştahla mideye indirir! 2.Kb1! Kim kime bedava bir şey vermiş ki? Satranççı derin düşünmek zorundadır, onun başak sermayesi yoktur.
ARA HAMLE
Almanca Zwieschenzug (Ara Hamle) satranç terimi olarak bütün dillere geçmiştir. Ara hamle kombinezonda hamle dizisini bozan şaşırtıcı bir hamledir. Aslında rakibin yaptığı tehdidi göz ardı edip daha güçlü karşı tehdit oluşturmaktır. “En iyi savunma saldırıdır” ilkesine uygun bir yöntemdir.Ara hamle ile şah çekiliyorsa adı “Ara Şah” olarak değişir.
Vidmar – Capablanca, 1911 oyununda oluşan konumda d6 karesindeki değişimler sonrasında 1 piyon kaybetmiş olan Beyaz,(D9)’daki konumda 20…Kxd6 umut edip 21.Fxh7+ Şxh7 22.Kxd6 hamleleriyle hem piyonu geri almayı hem de kalite kazanmayı umuyor. Ama Capablanca’nın 20…Kd8! ara hamlesiyle planı bozuluyor. Şimdi ne oynarsa oynasın Beyaz, fillerinden birini kaybedecek. Birkaç hamle sonra taraflara beraberlikte anlaştılar. ½ – ½
Aronin – Kantarovich, Moskova, 1960 oyunun 7. hamlesinde Beyaz’ın şah tehdidini Siyah araya fili koyarak karşılamış. (D10) Beyaz ise Siyah’ın vezirini tehdit etmesini umursamadan 8.Ae5! oynuyor. Neden? Çünkü bu ara hamle ile Beyaz’ın tehdidi daha büyük! Adam doğrudan mat istiyor: 8…Fxa4 9.Fxf7# olurdu. Siyah şöyle devam ediyor: 8…Vc7 9.Axc6 Axc6 10.d5! Alet kaybeden Siyah oyunu terk ediyor. 1-0
Açılışta bir ara hamle: 1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3.d4 exd4 4.Axd4 Fc5 5.Axc6 hamleleri sonrasında oluşan, İskoç Açılışı’ndan gelen yukarıdaki konumda Beyaz, Siyah’ın c6’daki atını aldı ve vezirini tehdit ediyor. Onun beklentisi, rakibi c6’daki atı b veya d piyonuyla alsın da vezir kanadında bingeç piyon yapısıyla baş başa kalsın. Ama Siyah, bir ara hamle çıkartıyor: 5…Vf6! (6…Vxf2 ile mat istiyor.) Tabii ki Beyaz’ın birçok önlemi var. Siyah’ın da 6…Vxc6 ile piyon düzenini devam ettirme olanağı doğdu ara hamle sayesinde.
Sık karşılaşılabilecek (D12)deki konumda Beyaz, 1.Ad5! Vxd2 den sonra iki ara şah hamlesiyle bir alet kazandıktan sonra veziri geri alır: 2.Axe7+ Şf8 3.Axg6+ hxg6 4.Kxd2
SORULAR
1.
Siyah nasıl kazanır? 2) Beyaz nasıl kazanır? 3. Siyah oynar; berabere?
4.
4) Siyah nasıl kazanır? 5) Siyah nasıl üstünlük kurar? 6. Siyah nasıl kazanır?
1921-1927 yılları arasında III. Dünya Satranç Şampiyonu olan Kübalı Jose Raul Capablanca (1888 – 1942) Çok iyi bir satranç oyuncusu olmasının yanı sıra usta bir teorisyendi. Ünlü, Satrancın Esasları adlı kitabı uzun zaman Dünya’da ve ülkemizde belli başlı satranç eğitim kitaplarından idi.
Capablanca’nın Satranç Öğütleri
- Taşların üzerinde ellerinizi gezdirmeyin. Net düşünmenizi engeller.
- Açılışta aletlerinizi hızlıca çıkın ve erkenden şah kanadına rok atın. Rok atmak şahınızı daha güvenli hale getirir.
- Oyun sonunda, vezirler değişildiğinde ve bir veya iki hafif alet kaldığında şahınızı tahtanın merkezine doğru getirin. Aynı zamanda piyonlarınızı hızlıca sürün. Piyon oyun sonları temelde piyonları vezire çıkarak kazanılır. Genelde hızlı olan galip olur.
- Aletlerinizin işbirliğini sağlayın. Tek aletle yapılan yetersiz saldırılar dikkatli bir rakip karşısında başarısızlığa mahkumdur.
- Kendinizi bilinçli olarak hızlı oynayabilmeye alıştırın.
- Eğer ruh yapınıza aykırı olduğunu düşünmüyorsanız saldırgan oynayın. Her fırsatta girişimi ele geçirmeye çalışın. Girişime sahip olmak üstünlüktür.
- Açılışta fillerinizi geliştirmeden bir at geliştiriniz.
- Kalelerinizi açık hatta getiriniz.
- Açılışta aynı aletle ikinci kez oynamaktan sakının. Bu gelişiminizi geciktirir. Ayrıca piyonlardan önce aletlerinizle oynamayı tercih ediniz.
- Bulduğunuz her fırsatta hayal gücünüzü geliştirmek için kombinezon yapınız.
- Asla kaybetme korkusuyla hamle yapmayınız. Eğer bir hamlenin iyi olduğunu düşünüyorsanız çekinmeden oynayın. Tecrübe en iyi öğretmendir. Unutmayın ki kazandığınız oyundan daha çok kaybettiğiniz oyunlardan öğrenirsiniz. İyi bir oyuncu olmadan önce yüzlerce oyun kaybetmeniz gerekir.
- Eğer hemen tehlike görmüyorsanız teklif edilen piyon ve aletleri alınız.
Not: Okuyucu bu tavsiyelerin kesin kural olmadığını, belli durumlarda geçersiz olduğunu bilmeli ve sadece genel bir rehber olarak kabul etmeli. İyi oyuncular bu tavsiyelere uyar ve uzmanlar da bu tavsiyelerin ayrıksı(istisnai) durumlarının farkındadır.
Satrancın Temelleri S.78-79 (Çeviren: Selim Gürcan)
ÇÖZÜMLER
- Siyah, atı ile d3 karesinden şah çekebilirse aynı zamanda veziri de tehdit eder. Bu at çatalını atabilmek için d3’ü koruyan beyaz fili ortadan kaldırmak gerekir. Siyah’ın hamlesi hazırdır: 1…Kxc3 2.Axc2 Ad3+ ve sonraki hamlede 3.Axb4 ile beyaz vezir düşer.
- Beyaz, eğer kale ile e5’ten şah çekebilse 2 hamlede mat eder. Öyleyse e5’i koruyan siyah fil için diğer kale gözden çıkartılabilir. 1.Kxd4! Siyah terk eder. 1-0 Ya 1…Ke7 oynayıp 1 alet altta oyuna devam edecek ya da 1…cxd4 2.Kxe5+ Şxg4 3.h3#
- Ünlü satranç kurgucusu Troitzky’nin 1895 yılında yayımlanan bir etüdünden alınan konumda Siyah 1…Ke6+ ara şah hamlesiyle yenilmekten kurtulur. 2.Şxe6 Şc6 Siyah şah korunaklı kareye ulaştı. Şimdi Beyaz, b piyonunu ne çıkarsa çıksın sonuç beraberliktir. 3.b8F düşünenler, evet , pat olmaz ama aynı karelerde yürüyen 2 fil 1 fil sayılır.
- Borisenkov – Mezenev, 1950 oyununda Siyah, iki piyonundan birini vezire yükseltirse kazanabilir. 1…f2 2.Kg8 Eğer hemen Siyah 2…f1V oynarsa 3.Kf8+ şişi ile beyaz mücadeleye devam eder. Fakat Siyah kuvvetli bir ara hamle ile yeni veziri hak ediyor: 2…Fb1!! Beyaz terk eder. 0-1 Beyaz şahı ile fili alırsa Siyah f piyonunu şah çekerek vezire yükseltir, almaz ise Kg8’e Ff5 ile kapatarak yanıt verir ve sonra f piyonunu vezire yükseltir.
- Galego – Hauhard, Mondariz, 2000 oyununda 18.Kdxc6 ile bir piyon kapan Beyaz, Siyah’ın 18…Şd7! saldırısıyla karşılaşınca kalesinin tutsak olduğunu anlamış ama iş işten geçmiştir. 19.Kxc8 Kxc8 ile önce kalite ardından oyunu kaybetmiştir. 19.Kb6 Şc7 Beyaz için daha kötü olurdu.
- Belyakov – Gogolev, Soçi, 2019 oyununda Siyah 2 hamlede, yuvasında uyuyan beyaz kaleyi kazanır ve oyunu kazanmaya yetecek üstünlük kurar:18…Ae1+ 19.Şg1 Ac2 Beyaz terk etti. 0-1
YARALANILAN KAYNAKLAR:
1. Satrançta Hesaplama Kursu / Hasan Kılıçarslan
2. Başarıya Giden Yol / Peyço Peev
3. Satrançta Temel Taktikler / John Nunn
4. Satranç Ders Kitabı / V. Aleksandroviç Pozharsky
5. Keyifli Satranç / G. Schneider – H. Schulmayer
6. Her Yönüyle Satranç / Peter Kurzdorfer
7. Chess / Lazslo Polgar
8.Chess Middlegames / Lazslo Polgar
9.Practical Chess Endings / Irwing Chernev
10. Şahmatnoy Kombinasti Praktikum / Yakov Neyştadt