Satranç Köşesi- Mustafa YILDIZ

SATRANÇ KÖŞESİ / Mustafa YILDIZ

17. SAPTIRMA

Türk satrancının unutulmaz emektarlarından, 1984 Selanik ve 2000 İstanbul Olimpiyatları’nda  Milli Takım Kaptanı, “Hocaların Hocası” Demir Büyüközkaya’nın (1935-2009)   yaşamında en büyük tutkusu satranç oynamaktı. 

17. SAPTIRMA 

Mat ya da kazanç konumuna ulaşmak için birden fazla görevi olan, aşırı yüklenmiş bir rakip figürü bu görevlerinden birinden uzaklaştırmaya saptırma denir. Saptırma olsun, çekme veya yemleme aslında birer taktik motif olmaktan çok taktik temanın ya da kombinezonun alt yapısı sayılır, bier önfikirdir saptırma. 

D1a                       D1b

1.Ke8+ Beyaz kale şah çekerek siyah kaleyi vezirinin korumasında uzaklaştırmaya zorlar, saptırır. (D1a ve D1b) Siyah şimdi kaleyi yerse vezirini kaybeder:  1…Kxe8 2.Vxd5 , vezire karşı kale oyun sonunu kaybeder. Veya şahını kaçabilir. O zaman da 1…Şg7 2.Kxd8 Vxd1 3.Kxd1 Beyaz 1 kale öne geçer.  1-0 

D2a                         D2b

Açılışta bir hata! Siyah, diğer taşlarını oyuna sokmak yerine atıyla tekrar oynayıp beyaz file saldırmış. (D2a) Şimdi Beyaz, 1.Fxf7+ oynayıp şahı saptırır. 1…Şxf7 Siyah şahın vezirini korumak gibi bir görevi vardı, artık bundan uzaklaştı. 2.Vxd8 ile Beyaz, fil verip vezir alır.(D2b) Büyük kazançlı alışveriş. 

D3                        D4

Petkeviç – Kastenyeda, 1994, Rusya oyununda yukarıdaki konumda (D3) Beyaz, g7 karesinden vezirle mat yapmak istiyor ama önce kaleyi saptırıyor. 1.Kd8! Kxd8 Bu kalenin vezirle alınamayacağı belli. 2. Vf6+ Şg8 3.Fc4+ Vxc4 İşte vezir hazretleri de görev yerinden uzaklaştırıldılar. 4.Vg7# 1-0 

(D4)’teki konum satranç tarihinin en büyük taktik ustalarından Paul Morpy’ye ait. Morphy – Morian, New Orleans, 1866 oyununda Beyaz, çok zor bulunacak bir hamle ile siyah veziri d dikeyinden uzaklaştırıyor. 1.Ke2!! Vxe2 (2.Kd2 açmaz tehdidinden dolayı bu kale alınmak zorunda.) 2.Vd5+ Şe8 3.Ve6+ Şd8 4.Ve7# 1-0

           D5   

                      D6                                                                                        

Mikenass – Bronstein, Talin, 1965 oyununda oluşan konumda (D5) Siyah, 1…Kxa3 ile Beyaz’ın bütün savunma taşlarını saptırıyor. Aynı zamanda çifte hücum teması içeren bu müthiş hamle görenlere şapka çıkarttırıyor. Hiçbir taş ile bu kale alınamaz. Tabuda! 2.Vxa3 Ve1+ Hemen mat. Eğer, 2.Kxa3 Ve1+ Vf1 4.Vxf1#  Veya 2.bxa3 Vxa1+ 3.Kb1 Ke1+ 4.Vf1 Kxf1+ 5.Kxf1+ Vxf1# 0-1 Bronstein, Botvinnik’e karşı Dünya Şampiyonluğunu yarım puan farkla kaybetmişti.

Saptırma illaki şaha ilişkin olmayabilir.(D6)’ya iyi bakalım:  d4’teki atı koruyan fil bir hamlede saptırılabilir. 1.b4 Fxb4 2.Fxd4 Filin koruması kalkınca at gitti. 

D7                        D8

Fuşter – Balog, Macaristan, 1964 oyununda oluşan yukarıdaki konumda(D7) Siyah, vezirini gözden çıkaran bir saptırmaya imza atıyor. Vezirin iki kaleye birden çifte hücumu arka sıra matı tehdidi ile birleşiyor.  1…Vb2!! Ne kaleyi alabilir Beyaz, ne veziri. 2.Kxb2 Kxa1+ veya 2.Kxa2 Vxb2+ ve sonra mat. Eğer, 2.Kf1 Kxa1 ile kale kazanır. 

Beloushenko – Pugachev, 1968 oyununda oluşan yukarıda sağdaki konumda(D8)  mata giden yol, vezir fedası ile rakip veziri son sıra savunmasından saptırmaktan geçiyor. 1.Vb4! Vxb4 2.Kxd8+ Şg7 3.Kg8+ Şh8 4.Kf6# 1-0  

“Kafa yormanın ve araştırmanın temeli  ‘eğer’den başlar. Elbette bir oyunun sürdürülmesi sürekli soru işaretleri ile doludur. ‘Eğer’lerle ne yapılmaz ki? Eğer bu engel orada olmasaydı geçecektim. Eğer bu vezir, eğer bu kale şu yatayı denetlemeseydi 2 hamlede mat edecektim. Yeni başlayan, ‘yazık, yapacak bir şey yok’; deneyimli oyuncu ise ‘üstesinden gelmenin bir yolu yok mu?’ diye düşünür. Burada söz konusu olan kendiliğinden oluşmuş bir zayıflık değil, sizin kışkırttığınız, yarattığınız zayıflıktır. Satrancın en çekici yönlerinden biri budur.”   (Kombinezon Sanatına Giriş / J. Dupuis) 

D9                           D10

Aronin – Tcekov, Moskova, 1957 oyunda (D9) Beyaz, vezir feda ederek kaleyi g7 karesini korumaktan uzaklaştırıyor. 1.Vxe6 Kxe6 2.Kg7+ Şh8 ve mat geliyor: 3.Kxf8# 1-0 

Saravanan – D. Howell, Torquay, 2002 oyununda oluşan yukarıdaki konumda (D10) hamle sırası kendinde olan Beyaz,  mat düşüncesinden uzak ama o bir kale öne geçmenin yolunu arıyor. 1.Vf6+ Vxf6 2.gxf6+ Şimdi Siyah, bu piyonu ister yesin isterse şahını kaçsın 1 kale kaybetmekten sakınamıyor ve terk ediyor. 1-0  

D11a                          D11b    

Saptırma çoğunlukla 1 hamlelik bir taktiktir. Bazen uzun bir kovalamaca boyunca saptırma sürer, çok renkli kombinezonlar ortaya çıkar. Adams – Torre, New Orleans, 1920, oyununda olduğu gibi.(D11a) Filin tehdit ettiği beyaz vezir nereye gitsin? 1.Vg4!! Bu şaşırtıcı hamle siyah vezirin aşırı yüklenmesinden ve arka sıra matı korkusundan yapılabiliyor. Beyaz vezir alınamaz. 1…Vxg4 2.Kxe8 Kxe8 3.Kxe8# 1-0. Bir savunma hamlesi buldu Siyah: 1…Vb5 2.Vc4!! Çıldırmış vezir, kendini iki büyük taşın önüne korkusuzca atıyor ama ona dokunan yanıyor. Siyah bu veziri ister kale ile (2…Kxc4) isterse vezir ile (2…Vxc4) alsın, 3.Kxe8 ile mat olur. Konumu tutan bir kare daha var: 2…Vd7 3.Vc7!! Yürek yemiş besbelli beyaz vezir! Önceki gerekçeler geçeri vezir alınamıyor. Deliden uzak durmak lazım. 3…Vb5 4.a4 Vxa4 Siyah vezir bücür piyonun hakkından geldi ama şimdi onun yoluna  başka biri çıkacak! 5.Ke4! Bunaltıcı bir baskı. Beyaz, Vxc8 ile tehdit ediyor. Siyah, 5…Kf8 düşünüyor ama 6.Vxc8 Vxe4 7.Vxf8+ Şxf8 8.Kxe4 Siyah ne yapsa değişim sonrası Beyaz 1 kale önde kalıyor. 5…Vb5 Çaprazda koruyuculuğa devam. 6.Vxb7! (D11b) Aman, Dünya ne dar imiş Tanrım! Siyah vezire gidecek yer kalmadı. 6…Vxb7 7.Kxe8 nedeniyle işe yaramaz. Torre, elini uzattı, tebrik etti Adams’ı. 1-0

SAPTIRMA SORULARI 

1.   2.       3.

1. Beyaz oynar, siyah veziri nasıl saptırır?
2. Hamle sırası Beyaz’da, iki kalesi de siyah filin hortumunun ucunda, ne yapacak acaba? 
3. Beyaz iki ayrı kareden mat ile tehdit ediyor: Siyah kale g7’i korumaktan uzaklaşırsa Vg7# veya vezir saptırılırsa Af7#. Beyaz bir hamle ile bu ikisinden birini gerçekleştiriyor. Acaba hangi hamledir o?

4.   5.        6.

4. Beyaz’ın 7. yataydaki mat planı planını bulabilir misiniz?
5. Beyaz nasıl taş kazanır?
6. Siyah vezir c7’i tutmasa Beyaz 2 hamlede mat ederdi. Veziri başka bir yere göndermenin bir yolu yok mudur?

ÇÖZÜMLER 

1. Kd8+!! Vxd8 Bu aynı zamanda kale çatalıdır. 2.Vxc3 Vd4 3.Vxd4# Veya Siyah 1…Şg7 oynarsa 2.Vxc8 ile vezirini kaybeder. 
2. Hovhannisyan – Hautot, Belçika Birinciliği, 2021 oyununda Beyaz, 28.Kxb4! ile kazandı. 28…Kxb4 29.Ka8+ mat önlenemez. 28…Kd8 29.Kxb3 Beyaz, figür öne geçer. 
3. Seirawan –Henley, Memphis, 1976 oyununda artık sona gelinmiş. Siyah’ın 1 hamlelik işi var. 1.Kb8! Kxb8 2.Vg7# veya 1…Vxb8 2.Axf7# 1-0 
4. Beyazın mat planı iki büyük siyah figürü saptırınca ortaya çıkıyor. 1.Vg8+ Kf8 Kale 7. yataydan uzaklaştırıldı.  2.Vg6+ Vxg6 Vezir de atı korumaktan uzaklaştı. 3.Kexe7+ Şd8 4.Kbd7#
5. 1.Ad5! ile siyah atı vezirini koruma görevinden uzaklaştırarak. Siyah eğer, 1…Axd5 oynarsa 2.Vxh5 ile vezirini kaybeder. Vezirini kaçar veya vezirle beyaz veziri alırsa 1…Vxd1 Beyaz önce 2.Axe7+ ile şah çeker sonra veziri alır. 
6. Hirsch – Mann, Ottawa oyununda oluşun konumda Beyaz 1.Va4!! oynuyor ve yolu buluyor. 1…Vxa4+ 2.Ac7+ Şf8 3.Kxd8+ Ve8 4.Kxe8# 1-0 

YARARLANILAN KAYNAKLAR

1. Başarıya Giden Yol / Peyço Peev
2. Satrançta Hesaplama Kursu / Hasan Kılıçaslan 
3. Satrançta Ustalık Kursu / Selim Gürcan
4. Çocuklar İçin Satrançta Ustalık Kursu / Selim Gürcan
5. Satrançta Temel Taktikler / GM John Nunn
6. Satrançta Kazandıran Taktikler / Yasser Seirawan
7. Kombinezon Sanatına Giriş / Julien Dupuis
8. Keyifli Satranç / G. Schneider – H. Schulmeyer
9. Satranç Dersi Kitabı / Viktor A. Pozharsky 
10. Satranç Akademisi Adım 3 / R. B. Brunia – C. Van Wijgerden 
11. Şahmatnoy Kombinasti Praktikom – İkov Neyştadt

Katkıda Bulunanlar: Mehmet Nuri Altınsoy, Metin Hatipoğlu, Kadri Denizli