SATRANÇ KÖŞESİ / Mustafa YILDIZ
16. AÇARAK ATAK – ÇİFTE ŞAH
AÇARAK ATAK
Bir hat üzerinde yine 3 taş var ama açmazda veya şiştekinin tersine bu taşlardan 2’si saldıran tarafın 1’i savunan tarafın. Aradaki taş oynandığı zaman arkadaki taşın önü açılacak ve rakip taşa veya haneye saldırı düzenlenecek. Böyle saldırılara açarak atak diyoruz. Sadece hattı açılan taş saldırırsa bunu savunmak kolaydır ama hem arkada bekleyen hem de oynatılan taş ile saldırılırsa çifte atak oluşur ve çok tehlikeli bir durumdur.
Kale ile fil aynı dikeydedir, karşılarında da siyah vezir duruyor.(D1) Beyaz, fili oynarsa kalesi ile vezire saldırır. Kaleyi koruyarak 1.Fc2 veya Fe2 hamlelerinden siyah vezirini kaçarak kurtulur. Fakat, 1.Fh7+ Şxh7 2.Kxd8 ile file karşılık vezir kazanılır. En iyisi, 1.Fc4+ Şf8 2.Kxd8 ile karşılıksız vezir kazanılır.
(D2)’de Beyaz, 1.e3 veya 1.e4 ile siyah vezire açarak saldırır; filin atağından Siyah, vezirini uygun bir yere kaçarak kurtulur. Aynı konumda Siyah şahın f5 veya f4 karelerinden birinde olduğunu düşünün; Beyaz’ın piyon hamleleri çifte hücum olacağından Siyah vezirini kaybederdi.
Yukarıda soldaki konumda (D3) Siyah’ın 1…Vb2 mat planı, Beyaz’ın açarak saldırısı ile suya düşüyor. Önce siyah şahı g dikeyine çekmek gerekiyor ki piyon ile şah çekilebilsin. 1.Vh2+ Şg4 2.f3+ Şxf3 3.Vxc2 (Eğer, 1…Şg5 2.f4+ Şg4 3.Vxc2) Her iki durumda da Siyah, vezirini kaybediyor.
Kübra Öztürk Örenli – Hatice Aslı Muştu, Türkiye Kadınlar Şampiyonası,1. Tur, Çorum, 2021 oyununda oluşan konumda (D4) Beyaz, 23.Fd8! ile hem vezirinin önünü açarak Vxg7 ile mat istiyor hem de vezire saldırıyor. Siyah, 23…Fe5 ile yanıtlasa da bu saldırıyı 24.Fxc7’den sonra terk etti. 1-0 (24…Fxa1 25.gxf3 sonrasında siyah 2 alet eksik kalır.
AÇARAK ŞAH
Aradaki taşı oynadığımızda arkadaki aletle (vezir, kale veya fil olabilir) şah çekiliyorsa açarak şah çekilmiştir. Aradaki taş bu arada rakip bir taşa saldırabilir.
(D5)’teki konumda Beyaz, 1.Af3 ile açarak şah çeker, Siyah, vezirini karşılıksız vermektense 1…Vd4 ile araya sokar. 2.Axd4 Axd4 Siyah bu atı yemezse yeniden açarak şah ile başka bir yere saldıracak! 3.Fxd4 ve Beyaz kazanç konumundadır.
(D6)’da Siyah, kale oyun sonunda açarak şah motifi hazırlıyor: 1….Ke1 2.Kxg2 Şf3+ 3.Şf5 Şxg2 Siyah kale ile mat yapabilir.
A.Esipenko – M. Carlsen, Dünya Kupası, 2021, 5.8. oyununda(D7) Carlsen, şahını piyonun tehdidinden 43…Axf6+ hamlesiyle kurtarıyor, aynı zamanda veziri ile de açarak şah çekiyor. Beyaz, bu şah tehdidinden kurtulamıyor ve terk ediyor. (44.Şg1 Vg2# 0-1)
A.Goganov – Y. Sarı, Türkiye Satranç 1.Ligi, 1.Tur, Konya, 2019 oyununda oluşan konumda (D8) siyah şahın merkezde ve beyaz kale ile aynı dikeyde bulunması açarak atak ve açarak şah saldırılarına yol açıyor. Goganov, 27.Ac6+ bxc6 ile önce atını açarak feda ediyor. Sonrasında açarak şah çekiyor , aynı anda da fil ile kaleye saldırıyor. 28.Fb6+ Şf8 29.Fxd8 ve Beyaz, çok üstün.
ÇİFTE ŞAH
Hem oynadığımız aradaki taş hem de arkadaki figürle şah çekiliyorsa buna açarak çifte şah diyoruz. Şah çeken taşlara dokunamayız, çifte şahtan ancak şahımızı güvenli bir kareye götürerek kurtulabiliriz.
(D9)’da hamle sırası Beyaz’da. Vezir ve kaleye karşı Beyaz hafif figürlerle savaşıyor. 1.Af7++ Şg8 2.Ah6# 1-0
Ünlü Her Dem Yeşil parti, Anderssen – Dufresne, 1852. Siyah, tahtayı silip süpürmüş, üstelik 1 hamlede matla tehdit ediyor (D10) ama hamle sırası Beyaz’da ve o, 3 hamlede mat ilan ediyor: 1.Ff5++ Şe8 (1…Şc6 2.Fd7#) 2.Fd7+ Şf8 3.Fxe7# 1-0
E. Bacrot – M. Carlsen, Dünya Kupası, 6.1, Soçi, 2021, oyununda (D11) Siyah, vezir geride olmasına rağmen açarak çifte şah ile oyuna ağırlığını koyuyor. 33…Fxc3++ 34.Şf1 Fc8 35. Vg2 Ff5 36.Vd5 Fe6 37.Vc5 Fxb2 38.Şg2 Fd7 39.Vd5 Kd8 40.Vc5 Ff6 41.Fb1 g6 42.g4 Fxg4 43.Vxb5 c3 44.f5 g5 ve Beyaz, terk etti. 0-1
S. Karjakin – S. Shakland, Dünya Kupası, 6.5, Soçi, 2021 oyununda(D12) Beyaz, 33.Fe7++ ile çifte şah çekiyor. 33…Şc7 34.Fd8+ Şc8 35.Fb6 Terk. 36.Kd8+ Kxd8 37.Kxd8# önlenemiyor.
BOĞMACA MATI
Açarak çifte şah motifiyle kurulan çok ilginç bir şahmat.
Yukarıdaki konumda (D13a) Siyah’ın 1…Kxf7, kale ile atı yiyerek şah tehdidinden kurtulamayacağını görüyor musun? Evet.2.Vc8+ ve arka sıra matı olur. Öyleyse 1…Şg8 2.Ah6++ Şh8 (D13b)
3.Vg8+ Vezir, göktaşı gibi büyük bir gümbürtüyle şahın dibine düştü.(D13c) 3…Kxg8 4.Af7# Şah boğuldu. (D13d)
AÇARAK ATAK SORULARI
1.
1) Beyaz 4 hamlede nasıl mat eder? 2) Hamle sırası Beyaz’da nasıl puan kazanır? Aynı konumda hamle sırası Siyah’ta olsaydı, ne oynardı?
3.
3) Siyah 1 hamlede mat yapar. Nasıl? 4) Fili açmazda, kalesi tehdit altında bulunan Beyaz, bu zor durumdan nasıl kurtulur?
5.
5) Beyaz nasıl kazanır? 6. Beyaz nasıl mat yapar?
7.
7) Siyah Nasıl kazanır? 8. Siyah nasıl öne geçer?
SATRANÇ VE EDEBİYAT
Belki de hayata benzerliğinden dolayı satranç edebiyatta, roman ve öyküde sıkça kullanılmıştır. Stefan Zweig’ın Satranç adlı uzun öyküsü yıllardır çok okunan kitaplar arasındadır. Zweig’ın yapıtı kadar ünlü olmasa da İspanyol filozof ve romancı Miquel de Unomuno, Satranç Ustası Don Dandalio’nun Romanı adlı novelasında satranç oynamanın etkileyici bir bestenin güzelliği ve dinginliği içinde kaybolmak olduğunu kanıtlamaya çalışır. İtalyan polisiye yazarı Mario Mazzanti’nin Şah Mat adlı cinayet romanı vardır. “Satrancın yüzde 95’i dikkat, yüzde 5’i bilgi ve çalışmadan ibarettir.”özdeyişine rastladığım Morg Sokağı Cinayetleri öyküsünde Edgar Allen Po, satranca geniş yer vermiştir. Türk edebiyatında, Ahmet Hamdi Tanpınar, Mahur Beste romanında satranç – yaşam karşılaştırmasına azımsanmayacak ölçüde değinir. Romanın kahramanlarından Ata Molla, satranç oynamasını bilmeyen damat adaylarına yüz de vermez kız da vermez. Satranç tutkusuna bizzat karşılıklı oynayarak tanık olduğum merhum şair İlhami Çiçek’in Satranç Dersleri adlı uzun şiiri vardır. Halk edebiyatımızda 18. ve 19. yüzyıllarda görülen Divan edebiyatı etkilenmeleri aruz ölçüsünün Müfteilün/ Müfteilün / Müfteilün / Müfteilün (_. . _/_. ._ /_.._/_.._) kalıbıyla yazılan, “Satranç” adlı nazım biçimini doğurmuştur. Musammat gazele benzeyen ve kendine özgü bir ezgiyle söylenen satrançta iç kafiye bulunur, dizeler ortadan bölündüğünde 8+8’lik hece ölçüsüyle uyum sağlar. Âşık Dertli’nin satrancından bir bukle:
Medhine meddâh olalım hüsrev-i hûban güzele
Vasfına sözler bulalım dinleye yaran güzele
Benzeyemez hür u melek hidmetine çektik emek
Dişleri zer şâne gerek zülfü perişân güzele
ÇÖZÜMLER
- 1.Fxa7+ Şa8 2.Fb6+ Şb8 3.Va7+ Şc8 4.Vc7# 1-0
- 1.Af8+ veya Af6+ hamleleriyle Beyaz, vezirle şah çekerken at ile vezire saldırır.
Aynı konumda hamle Siyah’ta ise 1…Ag4+ Açarak şah 1…Şg3 Vh2# 0-1
- İki yolu var: 1…Af4# Açarak şah mat veya 1…Ac3# Çifte şah ve mat. 0-1
- 1.Fg8! Gerçekten şaşırtıcı bu hamle ile Beyaz, kale ve fil karşılığında vezir kazanır. 2.Vh7# tehdidinden dolayı Siyah, 1…Şxg8 oynamak zorundadır. 2.Kxd6 cxd6. Beyaz üstün.
- 1.Vxf6!! Siyah 1…Şxf6 oynarsa çifte şahla hemen mat olur: 2.Ae8# 1-0
- 1.Fxc5+ Siyah, bu fili 1…Axc5 ile alsa hemen 2.Vxf7# almasa birkaç hamlede 1…Şe7 2.Vf7+ Şd8 3.Ve7+ Şc8 4.Kf8# 1-0
- 1…Kxg2+ 2.Şh1 Kxf2+ Ünlü “Değirmen” kombinezonu. 3.Şg1 Kg2+ 4.Şh1 Kg5+ 5.Şh2 Af3+ 6.Şh1 Kg1# 0-1
- 1…Vf1+ 2.Şb2 c3+ 3.Şxc3 Vxb5 ve kaleye karşı vezir oyun sonunu Siyah’ın kazanması gerekir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR:
- Satrançta Hesaplama Kursu / Hasan Kılıçarslan
- Satrançta Kazandıran Taktikler / Y. Seirawan – J. Silman
- Keyifli Satranç / G. Schneider – H. Schulmeyer
- Gençler İçin Satranç / B.J. Withuis- H. Pfleger
- Satrançta Temel Taktikler / GM J. Nunn
- Başarıya Giden Yol / Peyço Peev
- Satranç Ders Kitabı / V.A. Pozharsky