14. ÇİFTE HÜCUM – ÇATAL
Adından da anlaşılacağı gibi bir hamle de iki ayrı hedefi tehdit etme, iki ayrı rakip taşa saldırmaktır çifte hücum. Bir hedefe yapılan saldırı, tehdit, taş isteme çeşitli yollarla önlenebilir ama eğer iki taşınız aynı anda isteniyorsa ne yapacaksınız? Birine veda edeceksiniz, bu kadar basit. Çifte vuruşun satrançtaki taktiksel oyunların büyük çoğunluğunun temeli olduğu konusunda satranç antrenörleri ve eğitmenleri görüş birliği içindedirler. Çatal, Şiş, Açarak Atak, Açarak Şah, Çifte Şah…hepsinin mantığı çifte saldırı içerir.
ÇATAL
Çifte hücumun en basit yöntemlerinden biri çatal atmaktır. Yani bir taşla iki kuşa ateş ediyorsun, biri uçuyor öbürü vuruluyor. Çatal, yeni başlayanlardan büyükustalara kadar her seviyede oyuncuların oyunlarında görülen ve sonuç belirleyen bir taktik motiftir. Şah dahil bütün figürler ve piyonlar rakip iki taşa hücum ederek çatal atabilir.
Diyagram 1’e bakar mısınız? Beyaz’ın b5 piyonu iki siyah ata birden saldırmış, atlardan birini yiyecek. Ayrıca e2 piyonunu bir kare ilerletirse, yani 1.e3 ile iki kaleye birden de çatal atabilir. Bu daha kazançlı bir hamle olur. Kale 5, at ise 3 puan. Beyaz, g5 piyonunu sürse ne olur? Evet o zaman da çatal olur ama etkisi yoktur çünkü siyah fil veya vezir onu korumasız olduğu için korkusuzca yer.
1.g4+ Beyaz, hem şahı hem veziri tehdit etti. (D2) Siyah elbette şahını kaçacak veya vezirle g4 piyonunu yiyecek ama her halde vezirini kaybedecek.
At ile filin aynı yatayda konuşlanmaları çoğu zaman piyon çatalına takılıp birinin kaybedilmesine yol açar. Yukarıdaki konumda (D3) iki ayrı yoldan Beyaz çatal motifiyle bir alet kazanıyor: A) 1.f4 Siyah istediği piyonu alsın 1…exd4 veya 1…exf4 2.e5 ile piyon çatalı oluşur. Hatta Siyah başka bir hamle oynasa 2.dxe5 veya 2.fxe5 hamlelerine mani olamaz. B) Aynı konumda 1.dxe5 de kuvvetli hamledir. 1…Fxe5 2.f4 Fd6 3.e5 ile aynı çatal oluşur.
(D4)’teki konumda da beyaz şahı piyon çatalına çekmek için siyah fil kendini feda ediyor. 1…Fxf2+ 2.Şxf2 Şah fili almak zorunda. Niye? Gidecek karesi yok ki. Şimdi 2…e3 ile beyaz şah ve vezir siyah piyonun oltasında. Siyah kazanır. 0-1
1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3.Ac3 Fc5 4.Axe5! (D5) Durup dururken Beyaz, niye atını 1 piyon karşılığında veriyor? Hım! 4…Axe4’ten sonra 5.d4! ile çatal atacak ve aleti geri alacak. (D5a)
Siyah, D5’teki konumdan sonra atı hemen almak zorunda değildir. Önce 4…Fxf2+ oynar ve 1 piyon da o kapar, hem de Beyaz’ın rokunu bozar sonra 5.Şxf2 Axe5 ile atı alır.
(D6)’daki konumda Siyah puan olarak çok önde ama hamle sırası Beyaz’da ve o peş peşe atacağı at çatallarıyla Siyah’a büyük hasar veriyor. 1.Ag6+ Şh7 2.Af8+ Şh8 1. Çatal, 3.Axe6 2. Çatal ve kalelerden biri daha at karşılığında düşüyor. Beyaz kazanır. 1-0 At çatalına beynel de denir.
(D7)’deki konumda ise Beyaz, hem kalesini siyah vezirin saldırısından korumak hem de ata saldırmak için d2 karesinden b2’ye vezirini getirmiş ama onun gözünden kaçırdığı bir şey var. Nedir o? Atın çifte tekmesi! 1…Ac4 ve beyaz ağır figürlerinden birini kaybediyor doğal olarak oyunu da…
Çatal atmada en etkili figürler at ile vezirdir çünkü onlar aynı anda sekiz yöne gidebilme yeteneğine sahiptir.
J. Polgar – Macieja, 2002 oyununda oluşan yukarıdaki konumda (D8) Siyah, 23…Va4 ile iki kaleye birden saldırdı. Kalelerden birini yitireceğini anlayan Polgar oyunu hemen terk etti.
(D9)’daki konuma dikkatlice bakınca 1.Ve4 hamlesinin biri ölümcül olmak üzere iki tehdidi birden içerdiğini görebiliyor musun? Evet, Vezir arkasına fili alıyor ve h7’den mat istiyor aynı zamanda a8 karesindeki kaleye de gözünü dikmiş. Mat olmaz belki Siyah ama kalesi düşer. Satranç, temel kuralları öğrendikten sonra yalnızca bakmak ve görmekten ibaretmiş meğer!
Kale ve fil dört yöne gidebilen taşlar oldukları için onların çatalları daha az etkilidir ama etkilidir.
İstanbul 2000 Satranç Olimpiyatında Vallejo Pons – Avrukh arasındaki oyunda oluşan konumda (D10) Siyah, rakibinden 1 alet önde ama buna karşılık 1 kalite ve 2 piyon geride; c2 piyonunu kale ile alsa puan olarak durumu eşitleyecek fakat acele etmiyor tahtada daha kazançlı bir hamle görüyor: 25…Kc5. Bu kale çatalıyla Beyaz’ın 5. yatayda ve korumasız duran atına ve filine aynı anda saldırıyor. Beyaz her ne kadar oyuna devam ettiyse de yenilmekten kurtulamıyor.
(D11)’de ise kale çatalı atmak için önce şahı at ile aynı yataya getirmek gerekiyor bu da 1.Ke8+ Şg7 ile olur. Ardından 2.Ke7+ Şf6 ile çifte vuruş ve 3.Kxd7 siyah at tahtadan çıkar.
(D12)’deki konumda hamle sırası kimdedir Ali? Beyaz’da olsa hamle kolaydır işi. Nasıl? Vezirle kaleyi yer, yalnız kalan fil ile Siyah ne yapar? Akıllısın Veli, o zaman Siyah’ın işi biter. Böyle soru olur mu ya? Evet, Siyah’ta olmalı hamle sırası. Şimdi bul doğru hamleyi Veli. Bilmeyecek ne var bunda be Ali? 1…Fd4+ ile şah çeker Siyah, ve vezirini kazanır Beyaz’ın. Veli cin gibi billahi.
(D13)’teki konum çetin ceviz! Bunu bulan usta olmuş demektir. Hamle sırası Beyaz’da ve önce kale ile şah çeker: 1.Kf5+ Şe6, sonra 2.Kxd5 Şxd5 Kale ile siyah fil alınır. Sonra da 3.Fe4+ hamlesiyle çatal atar kaleyi kazanır. Oyunu nasıl kazanır? Piyonlarından birini vezire yükselterek.
Şah da vezir ve at gibi sekiz yöne hareket edebilir ama sadece bir kare erişim gücü olduğundan onun çifte darbesi sessiz ve derin olur.
(D14)’teki konumda Siyah kale, beyaz şaha saldırıyor, Beyaz araya kalesini sokmayı düşünüyor ama bu sakat düşünceden vazgeçiyor çünkü kale bedava gider. Şahı kaçmalı ama nereye? Biraz düşününce durumu toparlıyor. 1.Şb3 ile hem kaleye hem ata sopa atıyor. Av iken avcı oluyor.
(D15)teki konumda hamle sırası Siyah’ın ve g2 piyonunu son yataya ilerletip yükseltmek istiyor. Bu piyonu vezir veya kale çıksa konum pat, fil çıksa aynı renkte kaç filin olursa olsun bir fil sayılır mat yapamazsın, en iyisi şah çekerek at çıkmak. 1…g1A+ (D15a) 2. Şg2 Ae2 Şahın saldırısından siyah at ancak e2 karesine kaçarak kurtulabildi. Şimdi Beyaz şah çifte hücum ile oyuna ağırlığını koyuyor. 3.Şf1 (D15b) ve Siyah, iki figüründen birini beyaz şahın elinden kurtaramıyor. Oyun berabere bitiyor.
TİYATRO VE SATRANÇ
Ingmar Bergman’in ünlü 7. Mühür filminde ( ki senaryosunu tiyatroya uyarlamıştım) Haçlı seferlerinden dönen şövalye ve silahtarı Avrupa’da veba salgını ile karşılaşırlar. Ülkelerine ve sevdiklerine bir an önce kavuşmak için çabalarken Azrail canlarını almaya gelir. Şövalye Azrail’e bir satranç maçı önerir. Kazanırsa canı bağışlanacak, kaybederse Azrail onu alacaktır. Azrail karşılaşmayı kabul eder. Yol üzerindeki bütün konaklama yerlerinde satranç oynarlar. Ta ki ülkelerine erişinceye kadar. Şövalye sevdikleri ile hasret içinde kucaklaşır. Ama artık o da vebalıdır, herkes el ele verir, başta Azrail dans ederek döne döne sonsuza doğru yol alırlar… İşte bir dramatik örtüşme- tiyatro ve satranç. Neyse konuyu saptırmayalım daha fazla. (İsmail Nurhan Artel – İnternet paylaşımı)
SORULAR
2.
- Hamle sırası Siyah’ta. O, hangi hamlesiyle çifte hücum yapar?
- Hamle sırası Beyaz’ın. Nasıl kazanır?
3. 
3) Beyaz, siyah kaleyi nasıl kazanır? 4) Beyaz hangi hamle ile alet kazanır?
5. 
5) Beyaz, 1.e6 sürüp iki kaleye piyon çatalı atmak istiyor, bu doğru bir hamle mi?
6) Beyaz nasıl kazanır?
7. 
7) Beyaz vezir hem b1’deki kaleyi yemek istiyor hem de e8 karesinden mat. Siyah, çözümsüz mü?
8) Beyaz’ın bir çatal fikri var ama nasıl?
ÇÖZÜMLER
- 1…Fd5 Çatal.
- 1.Vxb6 + Şxb6 (1…axb6 2.Ad8+ Şah ve vezire atla çatal) 2.a5+ Şc6 3.Ad8+ çatal veya (2…Şa6 3.Ac5 mat.)
- 1.Vd4+ Şa8 2.Vh8+ Şa7 3.Vh7+ Çifte vuruş. 3…Şa6. 4.Vxb1 Kale kazanılır ve sonra vezirle mat gelir.
- 1.Kd6 Vb5 Kale vezir ve ata çatal atmıştır. 2.Kxd5 At kazancı.
- Değil. 1.e6 Kf1+ ile beyaz şah mat olur. 0-1
- 1.Kh4+ Aynı anda hem şah hem vezir tehdit altında 1…Vxh4 2.gxh4 ile Beyaz, kale karşılığında veziri kazanır.
- Hayır. 1…Fb7 ile vezir açmaza alınır ve Beyaz’ın planı suya düşer.
- Beyaz’ın önce temizlik yapması gerekiyor: 1.Fc1 Ka8 2.Ke4+ ve siyah fil oyuna veda eder.
YARALANILAN KAYNAKLAR
Satranç Akademisi / R. Brunia – Cor van Wijgerden
Satrançta Kazandıran Taktikler / Y. Seirawan
Gençler İçin Satranç / B. J. Withius – H. Pfleger
Başarıya Giden Yol / P. Peev
Satrancın Temelleri / J.R. Capablanca
İnteraktif Satranç / O. Kulaç
Keyifli Satranç /G. Schneider – H. Schulmeyer
Satranç Okulu / V. A. Pozaharsky