Satranç Köşesi Mustafa YILDIZ

7- TAŞLARIN DEĞERLERİ VE DEĞİŞİM

Rus satranççı Dolmatov, satrancın taş değiştirme sanatı olduğunu söyler ; bir oyun taş değişimiyle kazanılır ya da kaybedilir. Oyunu mat eden kazanır ama taş ya da puan öne geçen oyunun sonraki aşamalarında kuracağı üstünlükle kazanç konumuna ulaşır. Bu nedenle oyuna başlamadan taşların değerlerini bilmek gerekir. 

Piyon: 1 puan

At:        3 Puan

Fil:        3 Puan

Kale:      5 Puan

Vezir:    9 Puan

Şah: Değerleme dışıdır. Şah, sonsuz değere sahiptir, onun kaybedilmesi oyunu da kaybettirir.                                                                                                                                                                                               

Değer bakımından sadece taşlar değil kareler de farklılık gösterir. Merkez kareleri, diğer karelerden değerlidir. Merkez karelerdeki bir figür de daha değerlidir çünkü merkezdeki bir taş daha aktiftir. Yine de tahtanın neresinde olursa olsun bir satranç taşının değeri bulunduğu konuma özgüdür. Bir at yapacağı hamle ile mat edebiliyorsa hiçbir şey yapamayan vezirden daha değerlidir. Mat söz konusu olunca taşların değerlerinin önemi ortadan kalkar. 

Taş değiştirirken yukarıdaki puanlamayı kullanabiliriz. 

Yandaki konumda, birbirini alabilen taşlara bir göz atalım. Beyaz, a4 piyonu ile Siyah’ın b5 piyonunu alabilir, Siyah da buna karşılık isterse a6 piyonu ile isterse g5 karesindeki veziri ile b5’e gelen beyaz piyonu yer. Bu alış verişte eşitlik vardır. Beyaz vezir, çapraz giderek siyah atı yiyebilir fakat bu çok akıllıca bir alış olmaz çünkü bu taktirde Siyah, g7’deki piyonla veya e6’daki kale ile veya veziri ile beyaz veziri yer ki bu durumda Beyaz, 6 puan geriye düşer. Beyaz fil, h7 piyonunu alabilir ama bu alış da hesapsız olur zira Siyah bu alışa atı ile veya şahı ile fili alarak karşılık verir; Beyaz, 2 puan zarar eder. Konuma Siyah açısından bakarsak, o da b5 piyonu ile a4’teki beyaz piyonu yer, elbette Beyaz, bxa4 ile kaybettiği puanı geri alır. Siyah, e4’teki fili At ile yerse Beyaz da atı f3 piyonu ile yer son olarak siyah kale piyonu yer ve Siyah 1 puan kazanmış olur ama Siyah fili önce kale ile yerse 1 puan zarar eder. Siyah vezir de c1’deki kaleyi ve g2’deki piyonu tehdit ediyor ama korkulacak bir şey yok. Her ikisini de yemesi akıl kârı değildir. Değişimi tahtadan çıkan taşlara göre değil kalan taşlara göre değerlendirmek doğrudur. Bazı durumlarda kale vezirden, piyon kaleden daha değerli olabilir. Oyuna yeni başlayanlar genellikle atı file hatta kaleye tercih ederler ama unutulmamalı ki iki fille kolayca mat olur iki atla mat olmaz. Bir kale yaklaşık olarak bir fil veya attan iki piyon daha fazla değerdedir. Vezir iki kaleye veya üç hafif alete eşit sayılır. Vezir, kale ve iki hafif aletten daha zayıftır. 

Eşitlik. Eşitlik. 

Aşağıdaki üç konumda da maddi üstünlüğü olan taraf kaybeder. 

Hamle sırası Siyah’ta olsa dahi beyaz piyonlardan biri vezire yükselir. 

Beyaz’ın üstünlüğü çok büyük ama mat olmaktan ancak 1.Şf8 ile kurtulabilir. 1…Ka8+ 2.Şe7 Kxh8 Vezir gitti kavga bitti. 3.e5 Şf5 4.e6 Kh6 ve Siyah kazanç konumunda. 

1.a6 Şc7 2.a7 ve piyon vezire yükselir. 

Ustalar arasında 1 piyonluk veya 1 puanlık üstünlük dahi çoğu kez kazanç için yeterli olur. 2 veya 3 puanlık üstünlük ise neredeyse kesin kazanç sayılır. Hiçbir şey vermeden bir taş alabiliyorsanız alın. Eğer aldığınız taş verdiğiniz taştan daha değerliyse alın. Tabii ki öncelikle mat var mı diye bakın. 

Yasser Seirawan’ın Kazandıran Oyun Felsefesi kitabında belirttiği gibi “maddi avantajı puan sayma yöntemiyle değerlendirdikten sonra tahtadaki pozisyonun özelliklerini bir kez daha gözden geçirerek işi güvenceye almalı ve kendinizi sayıların tuzağına düşmekten korumalısınız.”

Oyun sırası Beyaz’da, en cazip hamlesi nedir?

Beyaz at, siyah fili Axe6 ile alabilir ancak fxe6 sonrasında sadece eşit düzeyde değişim sağlamış olur. Beyaz, Axf5 hamlesiyle Siyah’ın atını almayı da düşünebilir ama bu hamle de Fxf5 ile yine maddi eşitliğin bozulmadığı bir değişimle sonuçlanıyor. En cazip hamle Axc2’dir; bu hamle bir at veriyor bir kale alıyor. Beyaz, 2 puan kazandı. Buna, ‘değişimde kazanmak’ diyoruz.