Mustafa YILDIZ Satranç Köşesi

SATRANÇ KÖŞESİ / Mustafa YILDIZ 

ROK NEDİR? NASIL YAPILIR?

Rok, Fransızca Roche (Kule) sözcüğünden gelir,  şahın kalelerden biriyle yaptığı özel hamlenin adıdır. Yani rok hamlesinde iki ayrı taş; şah ve kale aynı anda hareket eder. Rok yapabilmek için ilk şart, şah ile rok yapacağı kale arasında hiçbir taş olmamasıdır. 

Başlangıç konumundan itibaren tahtada şu hamleler yapılmış: 1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3.Fc4 Af6 

Beyaz 4. hamlesinde rok yapabilir. Nasıl? Rok şah hamlesidir. O nedenle Beyaz taşlarla oynayan oyuncu önce şahı tutar, kaleye doğru 2 kare yana götürür,  g1 karesine koyar, aynı anda h1’deki kaleyi f1’e getirir. Roktan sonraki konum şudur: 

4.0-0

Takımlarda ikişer kale olduğundan roku iki kaleden biriyle yapmak mümkündür. Şah kanadında yapılan roka kısa rok, vezir kanadında yapılan roka uzun rok denir. Adlandırma kalelerin şaha uzaklıklarına göre yapılmıştır. Kısa rok, 0-0, uzun rok 0-0-0 ile gösterilir. 

  4…d6 5.Ke1 Fg4 6.d3 g6 7.Abd2 Fg7 8.a3 Ve7 9.Fb3 hamlelerinden sonra oluşan yukarıdaki konumda Siyah ister kısa rok, ister uzun rok hamlesini yapabilir. Uzun roktan sonra aşağıdaki konum oluşur. 

9… 0-0-0

Rokun başka şartları da vardır:

1. Şah ve rok yapacağı kalenin daha önce oynatılmamış olması gerekir. Her ikisi de ancak ilk hamleleriyle rok yapabilir. Şah oynatılmışsa “roku bozuldu” denir. 
2. Şah çekerken rok yapılmaz.
3. Rok yaparken şahın gideceği kareler tehdit altında bulunmamalıdır.  

Tabii ki bu anlatılanlardan kısa veya uzun rokun Beyaz veya Siyah takım tarafından yalnızca bir kere yapılabileceği anlaşılmıştır. 

Aşağıdaki konumlarda şahlar ve kaleler önceden oynatılmamış ve hamle sırası kendisinde olan taraflar rok yapabilir mi? Bakalım: 

A                       B   

A konumunda, Beyaz, kısa rok yapabilir ama uzun rok yapamaz, neden? Çünkü Siyah vezir, c1 karesini tehdit altında tutuyor. 

Siyah, kısa rok yapamaz, kale ile arasında fili var. Uzun rok yapabilir.

B konumunda Beyaz kısa rok yapabilir, uzun rok yapamaz çünkü Siyah vezir Beyaz şahın rok yaparken geçeceği d1 karesini tehdit ediyor. 

Siyah, kısa rok yapamaz, neden? Çünkü Beyaz at, Siyah şahı f8 karesinden geçirtmez. Siyah’ın uzun rok yapabilmesi için koşullar uygundur. 

ROKUN ÖNEMİ NEDİR? Niçin rok yapılmalıdır? Satrançta en önemli öncelik şah güvenliğidir. Taş değişimleri, çarpışmalar  açılışta merkezde cereyan ettiğinden şahın merkezden uzaklaştırılması gerekir. Kanatlardaki piyonların arkasında şah daha güvende olur. Rokun bir başka önemli yararı da kalelerin, merkezi mücadeleye etkin olarak katılmalarını sağlamaktır. Rok zamanında yapılmalıdır. Aşağıdaki konuma bir bakalım: Beyaz, hangi roku  yapmalıdır? Kısa mı uzun mu? Piyonların arkasına sığınmak için uzun rok mu? Aman aman! Hemen mat olur. 27.0-0-0 ?? Vxb2 # 0-1 Kısa roktan sonra ise Beyaz, oyunu birkaç hamlede kazanır. 27.0-0+ Ff6 28.Kxf6+ Şe7 29.Kf5+ Şd7 30.Kxe5 ve Beyaz vezir öne geçer 1-0