47. AÇIK HATLAR – AĞIR TAŞLAR (2)
AÇIK VE YARI AÇIK HATLAR NASIL OLUŞUR VE HÜCUM İÇİN NASIL KULLANILIR?
Piyonların taş yemesiyle ya da bir piyonun tahtadan çıkartılmasıyla hat açılır. Türkçesi TSF tarafından bastırılan Satranç Akademisi Adım 5 adlı yapıtta Rob Brunia ve Cor van Wijgerden’in örneklemelerinde olduğu gibi: (D1)
(D1)’deki konumda Beyaz, 1.dxe5 fxe5 ile hattı açar ve 2.Kd1 oynayıp açık hattı işgal eder. (D2) Bu kalenin sonraki menzili ise 7. yataydır, yani d7 karesi. Bu açık hattın kontrolü artık oyunun sonucunu belirlemede en önemli etkendir.
(D3)’teki konumda Beyaz, hemen 1.axb6? axb6 ile a hattını açabilirse de onu ele geçiremez. Burada doğru strateji önce 1.Ka3 ve 2.Kae1 ile hazırlık yapmak sonra b6 piyonunu almak olmalıdır. Siyah böylece a hattından çekilmek zorunda kalacaktır. (D4)
(D5)’teki konumda açık d hattı iki tarafın da kontrolü altındadır ama Beyaz, 1.Ff6 ile d8’deki kaleyi kovar ve hattı ele geçirir.
(D6)’daki konumda ise Siyah, 1…Ad5 oynayarak hattı olarak kapatır ve beyaz kalelerin 7. Yataya inmesinin önüne geçer.
Fillere açık çaprazlar, atlara destek noktaları, ağır aletlere özellikle kalelere açık hatlar (dikey veya yatay) gerekir.
Taimanov – Geller, SSCB Şampiyonası, 1951
(D7)deki konumda g dikeyinin açılışından belli ki Beyaz yarar umuyor ama durum hiç de istediği gibi gitmiyor. 33.Axf5 gxf5 34.gxh4 Kxc4 Birdenbire 2 hat birden açıldı. Siyah kaleler hem c dikeyinde hem g dikeyinde çok etkili olacaklar. 35.Kg3+ Şh7 36.Kf2 b4 37.axb4 axb4 38.Ve1 Vxh4 39.Ve4 Kg8 Beyaz’ın Vg7+ mat tehdidi kolay savuşturuldu. 40.Kf3 Kc2+ 41.Şf1 Kxh2 (D8) İkinci yatay da Siyah’ın kontrolüne geçti. 42.Ve3? Beyaz, parlak bir beraberlik kombinasyonunu kaçırdı: 42. Kxg8! Şxg8 (42.Kh1? Kg1+-) 43.Kg3+!! Vxg3 44.Vb8+ Şg7 45.Vg8+! 1/2-1/2 42…Ka8 43.Kg7+ Şh6 Beyaz terk etti. Siyah ağır aletleriyle açık hatlarda ağırlığını koydu ve oyunu kazandı.
Etüt, Liburkin, 1947
Rus satranç kompozitörü Mark Liburkin’in 1947 tarihli ünlü etüdünde (D9) Beyaz vezir siyah şahı avlamaya çalışırken oltasına vezir düşüyor.1.Vh8+ Vf6 2.Vb8+ Vd6 3.Vb2+ Vd4 4.Vh2+ Vf4 (4…f4 de kurtarmazdı: 5.Vh8 Şd6 6.Vxd4) 5.Vh8+ Şd6 Artık vezirin araya girmesi söz konusu değil. 6.Vb8+ Şd5 7.Vxf4 ve siyah vezir düşer.
Aleksander Alekhine – German Pirez Perez, 1945, Las Palmas oyununun 28. hamleden sonra hafif taşlar tahtadan çıkmışlar meydan ağır taşların kapışmasına sahne oluyor. (D10) Siyah’ın vezir kanadındaki geçer piyonu oyunun sonucu belirleyici gibi duruyor ama beyaz taşlarla oynayan zamanın Dünya şampiyonu Alekhine. Onun ağır taşları nasıl kullandığına tanıklık ediyoruz. 29. f4 f6? Siyah geçer piyonu sürmeyi düşünmüyor. 30.Kd6 Ve7 31.e6 Va7+ 32.Şh1 Kb7 33.Vd5 Ke8 34.Kd7 Va6 35.Ke1 Kxe6 36.Kd8+ Siyah terk etti. 1-0
Yarı Açık Hatta Mat Manevrası
Açık hatlar teorisini, sisteminin temel taşlarından biri olduğunu belirten Aron Nimzowitsch, ünlü Satranç Sistemim kitabında şu 2 mat manevrasını örnek olarak veriyor. “Sahnede sadece gerekli aktörler gösterilmiştir.”
(D11)’deki konumda “önce fark ediyoruz ki 1.Kah1 ile h hattında oynamak işe yaramaz çünkü 1…Af6 veya 1…h6 ile h hattında kayadan blok oluşur. Beyaz, başka türlü h hattından nasıl yararlanabilirdi? Cevap: h piyonunu kazanma fikrini devam ettirerek ve onu ortadan kaldırmak için tüm güçlerini seferber ederek. 1.Kxh7+ Şxh7 ve şimdi 2.Kh1+ mat.” (D12)
(D13)’teki konumda “evrimsel saldırı, 1.Kah1 Af8 2.Fe7 (savunmanın değişimle yok edilmesi) ile amacına ulaşır ama devrimsel saldırının meselesi h piyonu değildir ve şu şekilde devam eder: 1.Kxh7 Şxh7 Kh1+ (D14) 2…Şg8 3.Kh8+ mat.” “Burada bir kale, kendini takım arkadaşı için feda ediyor ve diğeri de h8’e ulaşabiliyor. Evet, gerçekten de 64 karede bile takım oyunu vardır.” (Aron Nimzowitsch / Satranç Sistemim, Cilt 1. S. 42)
7. ve 8. YATAYLAR
Kale 7. (2.) yataya yerleşerek rakip şahı son yataya hapseder, onun oyuna aktif katılımını engeller. Aktif kale, şah ve geçer piyon iş birliği üstünlük göstergesidir.
Nimzowitsch’e göre kalenin 7. veya 8. yataya girişi oyun ortasında olsa bile oyun sonu sorunsalıdır. O, Satranç Sistemim’de 7. yatay ile ilgili 5 özel duruma işaret etmektedir.
- Mutlak 7.yatay hakimiyeti ve piyonlar. 7. yatay hakimiyeti ve uzak geçer piyon neredeyse hep kazançtır. (D15)
- 7. yatayda çiftlenen kalelerle sürekli şah çekişi sağlar. (D16)
(D15)’teki konumda Beyaz, 1.b7 oynar ve 2.Kc7… 3.Kc8 önlenemez. Eğer siyah şah g6’da olsaydı oyun berabere biterdi.
(D16)’daki konumda Beyaz (deneyimsiz oyuncu), farkına varır ki şahı çaresiz durumdadır ve 1.Kfe7+ ile berabere yapmaya karar verir. 1…Şf8 2.Kf7+ Şg8 3.Kg7+ Şh8 4.Kh7+ Şg8 Sonrasında Beyaz, rakibine bakar ve “kurtulabileceğini mi sanıyorsun?” dercesine birkaç şah çektikten sonra değişiklik olsun diye diğer kaleyle şah çeker. 5.Kdg7?? ve kaybeder çünkü siyah şah b8’e kaçar ve kurtulur.
Hikâyeden çıkan ders: 1. Değişiklik her zaman iyi değildir. 2. Kd7 iyi bir nöbetçiydi ve gereksiz yere kıpırdatılmamalıydı.
- Kale ve at ile beraberlik mekanizması. (D17)
- 7. yatayda yağmalama. (D18)
(D17)’deki konumda Siyah’ın 3 vezir adayı vardır. Dolayısıyla Siyah, sürekli şah bulmalıdır. Doğru hamle: 1.Kd7! Kale, yine sağlam bir bekçi. 1…e1V ve sonrasında beraberlik mekanizması kusursuz çalışır. 2.Ah7+ Şg8 3.Af6+ Şf8 = (3…Şh8 felaket olurdu, Beyaz, Arap matı yapardı.)
(D18)’deki konumda, Beyaz bir miktar yağmalamadan sonra siyah fili kazanır: 1.Kh7+ Şg8 2.Kag7+ Şf8 3.Kf8+ Şg8 4.Kxf1 Ön şart Kh7’nin korunaklı olmasıydı (g6 piyonunun rolü) aksi takdirde Siyah, filini kurtarırdı.
- 7. ve 8. yatayda kombine oyun. (D19 ve D20)
(D19)’daki konumda, 8. yatayı ele geçirmek isteyen Beyaz, bunu kurnaz bir şekilde gerçekleştiriyor… Köşeyi işgal eder, şahı uzaklaştırır ve kalenin kuşatma manevrası ile alan yaratır. 1.Kh7+ Şg8 2.Kag7+ Şf8 (D20) ve şimdi 3.Kh8+ ile veziri kazanır. (Diyagramlarda sadece gerekli materyal kullanılmıştır.)
Radikal Kale – Kale Terfii
Diğer yataylarda kaleler bir iş görmez mi? 1. ve 2. yataylardaki kalelerin savunma görevi üstlendiği eskiden beri bilinir. 3. yataydan itibaren ise kale kendi piyon düzeneğinin önündedir ve artık rakip alana etkisini yöneltir. Bu nedenle kalenin 3. ve daha yukarı yataylara yükselmesine çoğu teorisyen kale terfii adını vermiştir. IM John Watson, Türkçeye Tolgay Pekin ve Can Kabadayı tarafından çevrilen Modern Satranç Sırlarının Sırları kitabında konuyu enine boyuna incelemiş. Aşağıdaki örnek o kitaptan alıntıdır. (D21)
Marshall – Stoltz, Varşova, 1935 oyununun 20. hamlesinde oluşan konum (D21) için Euwe ve Kramer, Beyaz’ın vezir kanadında piyon çokluğu olduğunu ve g hattında şansları bulunduğunu belirmişler. Ancak hamle sırası Siyah’tadır:
20…e5! 21.Vxe5 Kc6! Aniden beyaz şah ölümcül bir tehlike içine girmiştir. Şimdi 22.Şh1 hamlesi 22…Vh3 23.Kg1 Vxf3+ yanıtı yüzünden işe yaramaz. Bundan dolayı Beyaz, 3. yatayda savunma yapmaya çalışıyor. 22.e4! d4! Beyaz’ın beklediği 22…Vh3? 23.f4! varyantı yerine 23.Kd3 Vh3 (D22) 24.Kxd4 Kg6+ ve Beyaz, mat olmamak için vezirini kalenin önüne atmak zorunda kalır. 0-1
Yasser Seirawan’ın Satrançta Kazandıran Kombinezonlar kitabında gördüğüm Sigurdur Sigfusson – Nick de Firmian, Kopenhag, 2005 oyununda Beyaz’ın yaptığı 17.Ka4 (D23) hamlesi b4 piyonuna saldırmanın ötesinde emeller taşıyor: Oyun şöyle sürdü: 17…Vb6+ 18.Fe3 Vb5 19.c4!! Ka1-a4 amacı çarpıcı biçimde ortaya çıktı. Şah kanadına yönelik kale terfii birden bütün beyaz taşları mat darbesi için işbirliği içine sokuyor. Stratejik olarak Siyah’ın c4 piyonunun almak dışında seçeneği yok ve bu da kaleye 4. yatay efeliği unvanını veriyor. 19…bxc4 20.f6! Soğuk duştan kurtulup saunaya giriş. Taş alımı yine zorunlu. 20…Fxf6 21.Ah5! Fd8! 22.Kg4! (D24) Siyah taşlarla oynayan Firmian bu oyunu New in Chess dergisine değerlendirirken bu konumda kendini Vikinglerin istilasına uğramış bir İngiliz gibi hissettiğini yazmış. Çaresizlik diz boyu. 22…f5! 23.Kxg7+ Şh8 24.Vh3?? Bir çuval incir berbat oldu. Beyaz, 25.Kh7+ Şxh7 26.Af6++ Şg7 27.Vh7+! Şxf6 28.Kxf5+ devam yoluyla mat planladı ama Siyah’ın ona tatsız bir sürprizi vardı: 24…Vxf1+!! İşler tersine döndü, paniğe kapılma sırası Beyaz’da artık. 25.Şxf1 cxb2 26.Kxh7+! Şxh7 27.Af4+ Şg8 28.Vg3+ Şh7 29.Vg6+ Şh8 30.Vh6+ Sürekli şah ve berabere.
Beyaz, doğru devam yolu olan 24.Vg3! hamlesini bulabilseydi adını tarihin ünlü kompozisyonları sayfalarına yazdırması işten bile değildi.
GİZEMLİ KALE HAMLELERİ
İlk örnek Levon Aronian – Vladimir Kramnik, 2018 Adaylar Turnuvası oyunundan. (D25) (Kaynak: Satrancokulu.com)
(D25)teki konumda henüz 7. hamlede Siyah, 7…Kg8 oynuyor. Bunun bir ev hazırlığı olduğu aşikâr. 8.Şh1 Şahını kalenin önünden kaçıyor. 8…Ah5 9.c3 g5 10.Axe5 g4! Tank ilerliyor. 10…Vxe5 11.d4 çatal ile alet geri alınırdı. 11.d4 11.hxg4 Vh4+ Şg1 Ag3 mat, ölüm kadar yakın! 11…Fd6 12.g3 Fxe5 13.dxe5 Vxe5 14.Vd4 Ve7 15.h4 Tehlike şimdilik geçti gibi. 15…c5 16.Vc4 Fe6 17.Vb5+ c6 18.Va4 f5 19.Fg5 Kxg5! 20.hxg5 f4 21.Vd1 Kd8 22.Vc1 fxg3 23.Aa3 Kd3 Kale terfii 24.Kd1 Fd5!! 25.f3 gxf3 26.exd5 Ve2! 7. yataya bitirici dalış. 27.Ke1 g2+ Beyaz terk etti. 0-1
İkinci örnekte de 14…Kg8 İnanılmaz kale hamlesi, Aronian – Kramnik oyunundaki gizemli kale hamlesini çağrıştırıyor. Satrancokulu.com yazarı Selim Gürcan J M de Oliveira Gomes – Joaquim Gentil Caetano Netto oyunundaki kale hamlesinin daha gizemli olduğu görüşünde. 15.c3 Ah4+ 16.gxh4 g5 Kalenin önü açılıyor. 17.Kg1 Fxf3+ 18.Vxf3 gxh4+ 0-1
2 oyunu da buradan Gizemli Kale Hamleleri – Satranç Okulu (satrancokulu.com) izleyebilirsiniz.
.