40. PİYON YAPILARI
“Piyonlar satrancın ruhudur.” (Philidor)
Açılış bölümünden sonra oluşan piyon yapısı konum değerlendirmede belki de en önemli ölçüttür. Piyon yapısını iyi anlamak için piyon zinciri ve piyon adacığı terimlerini öğrenmek gereklidir. Ayrık (İzole) piyon, Askıda piyonlar, Bingeç piyonlar, Geri kalmış piyon… vd. başlıca bozuk piyon yapılarıdır. Bunları sırasıyla örnekleyeceğiz.
İzole Vezir Piyonu (Ayrık Merkez Piyonu)
İzole vezir piyonu konusunu Aron Nimzowittsch, Benim Sistemim adlı ünlü yapıtında enine boyuna incelemiş, ondan sonraki teorisyenler ve antrenörler de konuyu incelerken Benim Sistemim’i kaynak göstermişlerdir. Nimzowitsch’in konumsal oyunun temel sorunsalı olarak gördüğü İVP, satranç tarihinde çok önemli tartışmalara konu olmuştur. Bu tartışmaların temel nedeni ise İVP’nin yine Nimzowitsch’in saptayımı ile durağan zayıflığının içinde dinamik gücünün keşfedilmesidir. Kimi şampiyonlar, Steinitz, Capablanca, Petrosian, Karpov… izole vezir piyonuna karşı oynamayı seçerken, Lasker, Botvinnik, Spassky, Kasparov… oyun ortasında dinamik gücünden yararlanmayı umarak İVP ile oynamayı yeğlemişlerdir. İzole vezir piyonlu konuma Kabul Edilmiş Vezir Gambiti, Reddedilen Vezir Gambiti, Tarrasch Savunması, Caro-Kann Savunması Panov-Botvinnik Atak, c3’lü Sicilya Savunması, Fransız Savunması, Nimzo-Hint Savunması başta olmak üzere daha birçok açılışla ulaşılabilir. Benim Sistemim’de, Bölüm 12 Ayrık (İzole) d- Piyonu ve Onun Nesli başlığı altındaki “Bir Oyun Sonu Zayıflığı Olarak Ayrık d- Piyonu”, “Oyunortasında Bir Saldırı Silahı Olarak Ayrık d- Piyonu”, “Ayrık d- Piyonuna Sahip Olan Oyuncunun Vezir Kanadı Piyonları Arasındaki Tepkisel Zayıflıkların Muhtemel Oluşması” alt başlıkları bile okuyucuya konunun ve konumun özellikleri hakkında bazı fikirler ve ipuçları verebilir. İVP’ye sahip olan tarafın açık c ve e dikeylerini rakibinden önce kullanabilmesi ve bu açık dikeylerden atak düzenleyebilmesi İVP’nin artısı, bu ayrık piyonun oyun boyunca aletler tarafından korunmak zorunda olması en önemli eksisidir. Dolayısıyla İVP’ye sahip olan taraf oyunu sadeleştirmekten kaçınırken karşı taraf ise aletleri değiştirip bir an önce piyon oyun sonuna geçmek ister.
Ayrık (İzole) d piyonunun iskelet yapısı. (D1) Beyaz’ın ileri karakolları: c5 ve e5, Siyah’ın ise d5’tir. (Benim Sistemim – Aron Nimzowitsch, s.163)
Mikhail Botvinnik – Milan Vidmar, Nottingham, 1936
İngiliz Açılışı
1.c4 e6 2.Af3 d5 3.d4 Af6 İngiliz Açılışı Reddedilen Vezir Gambitine dönüştü. 4.Fg5 Fe7 5.Ac3 0-0 6.e3 Abd7 7.Fd3 c5 8.0-0 cxd4 9.exd4 dxc4 10.Fxc4 (D2)
Soru1: Burada 10…a6 neden daha iyidir?
10…Ab6 11.Fb3 (İzole piyonun önündeki kareyi -burada d5- kontrol altında tutmak gerekiyor.) 11…Fd7 12.Vd3 Abd5? Siyah’ın oyunu basitleştirmesi bakımından 12…Afd5! Daha doğru idi. 13.Fc2 oynandığı takdirde 13…g6 (14…Ab4 ve 14…Fxg5 tehditleri ile; 14.Fe3’e karşı ise 14…Axc3 15.bxc3 Fa4) 13. Ae5 Fc6 14.Kad1(D3) Hücum için ideal bir konum.
14…Ab4? (Zaman kaybı. 14…Va5 biraz daha iyiydi fakat bu takdirde de 15.Fc1 Ac3 16.Axc6 bxc6 17.bxc3’ten sonra Beyaz’ın durumu – Botvinnik’e göre- daha iyidir.)
15.Vh3! Fd5 16.Axd5 Abxd5? (Doğru devam yolu 16…Afxd5 17.f4 f5! Veya 17.Fc1 Kc8 idi.)
17.f4! (D4)
Soru 2: Bu hamle (17.f4!) hangi taktik düşüncelere dayanmaktadır? 17… g6 ve 17…Ae4 yanıtlarından sonra Beyaz nasıl devam eder?
17…Kc8 18.f5 exf5 (18…Vd6 19.fxe6 fxe6 biraz daha iyi idi, her ne kadar bu halde e6 zayıf da kalsa.) 19.Kxf5 Vd6 (D5)
Soru 3: 19…Kc7 yanıtından sonra Beyaz nasıl devam eder?
20.Axf7! Partiyi kazandıran güzel bir kombinezon. 20…Kxf7 21.Fxf6 Fxf6 22.Kxd5 Vc6 23.Kd6 Ve8 24.Kd7 1-0
Oyunu buradan Mikhail Botvinnik vs Milan Vidmar (1936) Yenilmez Demir Adam (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
Yorumlar ve Çözümler: Sergiu Samarian / Sistematik Antrenman Çev: Selim Palavan
ÇÖZÜMLER:
Soru 1: Botvinnik’in yanıtı: Kuşkusuz 10.a6, rakibi 11.a4 hamlesini yapması amacıyla daha hassas idi çünkü bu takdirde Siyah, b4 hanesini ele geçirirdi. Bonderavsky – Ravinsky, Moskova, 1946 partisinde bu öğüde uygun olarak oynandı.
Soru 2: 17.f4 hamlesinin taktik temeli şöyledir: 17…Ae4 18.Axf7! Şxf7 (18.Kxf7 19.Vxe6) 19.Kde1! Beyaz, kesin üstün.
Soru 3: 19…Kc7 hamlesi de partiyi kurtaramıyordu. Beyaz, 20.Kfd1 Ab6 21.Vh4 (f6 karesinde kale fedası tehdidiyle) 21…Abd5 22.Axf7 Kxf7 23.Fxd5 Axd5 24.Kxf7 Fxg5 25.Vxg5 veya 20…a6 21.Axf7 Kxf7 22.Fxd5 Axd5 23.Kxf7 Fxg5 24.Ve6! devam yolları ile kazanırlar. (Panov’un analizi.)
Magnus Carlsen – Jorden Van Foreest, MCCT Chessable Masters, 2022, 1. Tur
Reddedilen Vezir Gambiti Tarrasch Defans
1.d4 d5 2.c4 e6 3.Ac3 c5 4.cxd5 exd5 5.Af3 Af6 6.Fg5 Fe6 7.dxc5 Fxc5 (D6)
Merkezde iki piyon değişimi sonucunda Siyah’ın izole vezir piyonu oluştu. 8.e3 Ac6 İVP’nin ilerlemesini önlemek için onu hedef almaktansa önündeki kareyi kontrol altında tutmak stratejik bir karardır, buna karşılık doğal olarak İVP’si olan taraf da aynı şekilde İVP’nin önündeki kareye yığınak yapar. Son hamlelerin amacı bu sava uygundur.
9.Fb5 h6? Beyaz’ın ekmeğine yağ süren bir hamle. 9…0-0 ile hem şah güvenli bölgeye saklanır hem de hiç değilse atlardan biri açmazdan kurtarılırdı. 10.Fxf6! Vxf6 11.Axd5 Vxb2 (D7) İzole d5 piyonu b2 piyonu karşılığında kaldırıldı. Açılan merkez dikeylerden şah hücumu başlayabilir. 12.Ac7+ Şe7
Soru1: Beyaz, 13.0-0 yerine 13.Axa8 oynayabilir miydi?
13.0-0 Kad8 (D8)
Soru 2: 14.Va4’ten sonra oyun nasıl devam ederdi?
14.Vc1 Vxc1 15.Kaxc1 Şd6 Şah kanadı piyonlarını ayıran kaba bir hata. 15…Fb6 daha iyi idi. 16.Axe6 fxe6 (D9) Şimdi, Siyah’ın e dikeyinde izolesi oluştu. Beyaz bir seri alet değişiminden sonra ayrık e piyonuna yüklenebilir.
17.Kfd1+ Şc7 18.Kxd8 Kxd8 19.Kxc5 Şb6 (D10)
Soru 3: Beyaz’ın 20.Kxc6’dan başka seçeneği yok muydu? D 10’a bakınız.
20.Kxc6 bxc6 21.Fa4 c5 Siyah piyonlar dört parça, bu başlı başına zayıflık. 22.Ae5 Şc7 23.Şf1 Kd2 24.Fb3 Kb2 (D11)
Soru 4: e6 piyonu neden alınamaz?
25.h4 Kb1+ 26.Şe2 Şd6 27.f4 Kb2+ 28.Şf3 Kb1 29.g4 Kc1 30.g5 Şe7 31.Şg4 Ke1 32.Şh5! Carlsen’in geri vitesi yok.
32…Kxe3 33.Şg6 hxg5 34.hxg5 Şf8 35.Ad7+ Şe7 36.Axc5 e5 Siyah’ın piyonları sonbahar yaprakları gibi döküldü, bu piyonun da istikbali parlak değil. 37.f5 Şd6 38.Ae6 e4 39.Şxg7 Kf3 40.f6 e3 41.Ad4 Siyah terk etti. 1-0
Oyunu buradan Chessable Masters | Prelims 2022 | chess24.com izleyebilirsiniz.
ÇÖZÜMLER :
Soru 1: Hayır. 13.Axa8 Vxb5 14.Ac7 Va5+ 15.Ad2 Vxc7 ile Beyaz, Dimyat’a pirince giderken evdeki bulgurdan da olurdu.
Soru 2: c6 karesine baskı yapan 14.Va4’e Siyah 14…Ae5 ile karşılık verirdi. 15.Vh4+ g5 16.Ve4 Axf3+ 17.Vxf3 b6 18.Axe6 fxe6 19.Vb7+ Şf6 20.Vxa7 devam yoluyla Beyaz, piyon öne geçerdi.
Soru 3: Beyaz, 20.Kh6 g6 21.Kxh6 Şxb5 22.h4 ile ve 1 piyon üstün olarak devam edebilirdi ama Dünya Şampiyonu kaleye karşı 2 hafif figürle oynamayı seçti.
Soru 4: 25.Fxe6?? Kb1+ 26.Şe2 Şd6 ve iki aletten biri düşer.
BİR HAMLE İÇİN NE KADAR DÜŞÜNEBİLİRSİN?
Elbette ki istediğin kadar düşünemezsin. Çünkü böyle olsa idi hiçbir oyun bitmezdi. Satranç turnuvalarında ve şampiyona maçlarında satranç takımlarının yanında her iki oyuncunun ardışık olarak kullanacağı satranç saati bulunur. (D12) Hamlesini yapan oyuncu satranç saatinin kendi tarafındaki düğmesine basarak saatini durdurur ve aynı anda rakibinin saatini çalıştırır. Hamleyi yazmak da zamana dahildir. Yani anlayacağın; satranç oyuncusunun bir rakibi de zamandır. Zamanı biten oyuncu materyal olarak önde olsa bile oyunu kaybeder. Oyun sonunda saçma hamleler yapan oyuncular bunu çoğu kez ‘zamana oynadım’ diyerek açıklamaya çalışır. Şimdilerde turnuvalarda dijital saatler(D13) kullanılıyor artık. Eskiden mekanik saatler vardı ve bunların zamanın bitişini gösteren yerinde yelkovanın kurtulduğu kırmızı bir ok vardı ki ona “bayrak” denirdi. Zamanı biten oyuncuya “ bayrağın düştü” denirdi. Bu, oyunu kaybettin demekti.
Düşünme zamanı her iki oyuncu için de eşittir. Günümüzde yaygın olarak ağır partilerde taraflara 90’ar dakika ve hamle başına 30 saniye artırmalı ek zaman verilir. Bir ağır partide aşağı yukarı 30- 40 hamle yapılacağını varsayarsak her hamle için ortalama 3 dakika düşünebileceğimiz anlaşılır. Açılışı iyi biliyorsan elbette ilk hamleleri çok hızlı oynayabilirsin. Ünlü Dünya şampiyonası finalistlerinden Korçnoy, Spassky ile bir maçında daha 1. Hamlede tam 79 dakika düşünmüş? Maçtan sonra meraklı basın mensuplarına bu uzun zaman içinde rakibinin ilk hamlesiyle başlayan önceden oynadığı bazı oyunlarını zihninden geçirdiğini söylemiş.
Eklemeli zaman temposu uygulanmadan evvel yaygın ağır parti temposu, 40 hamle için 120 dakika ve kalan kısım için 60’ar dakika idi. Zeitnot ve ajurne kavramları şimdilerde unutuldu. Meraklı okur, bunlar ne demekmiş, araştırabilir.
Ağır partiden başka oyuncu başına 60 dakikaya kadar zaman tempolu ‘’Aktif ya da Hızlı Satranç’ ve oyuncu başına 5 dakikaya kadar zaman verilen ‘Yıldırım Satranç’ turnuvaları da yapılmaktadır. Tabii ki bu tür turnuvalarda da eklemeli zaman temposu uygulanmaktadır. 35 dk.+30 sn, 3dk + 2sn…gibi. Hızlı ve Yıldırım satrançta -adı üzerinde- çok çabuk hamle yapmalısın. Tam bir zamana karşı yarış!
KARŞILAŞTIRMALI OYUNLAR
Raymond Keene – Anthony Miles, 1976
İzole vezir piyonundan saldırıda nasıl yararlanılacağını (D14)teki konuma bakarak anlayabiliriz. Beyaz’in hedefinde g6’dan bir patlatma olduğu apaçık. 18.Axg6!! hxg619.Fxg6 fxg6 20.Vb1!
Soru : 20.Vc2 veya 20.Vd3 hamleleri niçin oyundaki hamle kadar iyi değildir?
20…Ae5 21.dxe5 Ae4 22.Axe4 Şh7 Siyah aldıklarını geri verdi ama durumu umutsuz. (D15)
23.Af6+ Fxf6 24.Vxg6+ Şh8 25.Fg7+ Fxg7 26.Vxg7# 1-0
Çözüm: Her iki hamleden sonra beyaz vezir hedef olmaktan kaçamayacağı için Siyah 20…Ae5! 21.dxe5 Ae4 yanıtıyla beraberliği sağlardı.
Oyunun tamamını buradan Keene, Raymond (2505) vs Miles, Anthony J (2435): D42 Queen’s Gambit Declined: Semi-Tarrasch Defense, Main Line • lichess.org izleyebilirsiniz.
Andrey Shariyazdanov – Valery Petukhov, 2004
Keene – Miles, 1976 oyununu hatırlıyorsak D16’daki konumun D14’e çok benzediğini kabul ederiz. Zor bir kombinezon ama bu hatırlayış işimizi kolaylaştırır.
18.Fxg6! hxg6 19.Axg6 fxg6 20.Vd3! Siyah terk etti. Önceki oyundan tek farkı beyaz vezirin g6 karesindeki hedefe ulaşmak için illaki b1 kalesine uğramak zorunda kalmayışıydı.
Oyunun tamamını buradan Shariyazdanov, Andrey (2575) vs Petukhov, Valery (2471): B14 Caro-Kann Defense: Panov Attack • lichess.org izleyebilirsiniz.
Kaynak: Büyük Ustalar Gibi Düşünmek / Emmanuel Neiman