Satranç Köşesi- Mustafa YILDIZ

SATRANÇ Köşesi /Mustafa YILDIZ

18. YEMLEME, ÇEKME (SÜRÜKLEME, CELBETME, YÖNLENDİRME)

Bir taş feda ederek, yemleyerek rakip taşı yararlanacağımız kareye çekmek, sürüklemek diğer taktik temalarla birleşerek kombinezon oluşturur. Amaç, çekme veya sürüklemeden sonra mat etmek ya da rakibe ağır hasar vermektir. Yemleme ve çekmenin saptırmadan farkı, yemlenen taşın savunma görevinden bağımsız olmasıdır. Şahın yemlenmesi çoğunlukla matla sonuçlanır.

D1                              D2

Szabo – Bronstein, Zürh, 1953 oyununda(D1)  Beyaz, h8’den vezirle şah çekecek ama şu haliyle bu etkisiz bir hamle olur, siyah şah f7’ye kaçar ve vezirini de korumuş olur.  Oysa siyah vezir önce d8’e çekilirse aynı yolla vezir kazanılır. Bu nasıl olur? Kale feda edilerek… 39.Kd8!! Vxd8 Konumu gözünüzde canlandırınız.  Şah ve vezir şişe geçirilmeye hazır! 40.Vh8+ Şf7 41.Vxd8 Siyah, terk etti. 1-0

(D2)’de siyah filin hortumunun ucundaki  a1’deki kale kaçsın mı bu tehditten? Yeni başlayan biri için 1.Ke1 çok çekici gelebilir. Ardından 2.e5 sürecek ve bir alet kazanacak. Öyle mi? Hayır, Siyah 1…Fe5 oynar ve tehlikeyi savuşturur. Doğru yöntem fili açmaza çekmektir? Nasıl? 1.e5! Fxe5 2.Ke1 Artık fil düşer. 

D3                             D4 

Beyaz vezire karşı kale ile berabere yaparsa çok sevinecek. Kale tahtada olmasa ve hamle Beyaz’da olsa durum pat! (D3) Öyleyse kaleyi yem verelim şahın önüne atalım. 1.Ka8+!! Şxa8 Pat. 1…Şa7 2.Ka7+ Şa6 3.Ka6+ “Kudurmuş Kale” şahı a dikeyi boyunca çeker durur, siyah şah sürekli şahlardan kurtulamaz, beraberlik. 1/2 – 1/2 

Bazen zafer o kadar yakın olur farkına varmayız. (D4)’teki konumda Siyah üst üste 2 kere şah çeker ve mat eder. 1.Vh3!! Beyaz şahı mat karesine çekmek için vezirini yem olarak sunuyor. 2.Şxh3 Kh8# 0-1 Beyaz şah ile veziri almasa da mat olur. 2.Şg1 Vg2# 

D5                                 D6

(D5)Nino Kalaycı _ Esma Duran Soğan, Türkiye Kadınlar Satranç Şampiyonası 7.Tur, Çorum, 2021 59…Ff4+! Beyaz şah çatala çekiliyor. 2.Şxf4 Ae2+  ve Beyaz terk eder. 

(D6) İpek Duru – Zeynep Çiftçi, Türkiye Kadınlar Satranç Şampiyonası 7.Tur, Çorum, 2021              Beyaz, şah tempolarıyla siyah şahı f8 karesine sürükleyecek ve at çatalı ile veziri düşürecek. 32.Vxb4+ Şd8 33.Vb8+ Şe7 34.Vxc7+ Şf8 35.Ad7+ Siyah terk etti. 36.Axf6 kazanç için yeterli. 

D7                   D8

(D7) Siyah,  şah çekme girişimini elden bırakmadan önce vezir feda ederek beyaz şahı yemliyor sonra eski yerine sürükleyip mat ediyor. 1…Va5+  2.Şxa5 Kxa2+ Bu, reddedilemeyecek yemleme ikinci şah çekiş için. 3.Şb4 a5# 0-1 Eski yerine sürüklenen şaha ölümcül darbeyi piyon vuruyor. 

(D8) Şu konumda piyonlarının ve filinin ortasında iyi korunuyor görünen siyah şahın 3 hamlede mat olacağı kimin aklına gelir? Yemlemeyi ve sürüklemeyi öğrenen öğrencinin aklına gelir? 

1.Vh5+ Şxh5 2.Ff7+ Şg4 Hoş geldin bizim mahalleye! 3.h3# 1-0

D9                       D10

(D9) Levenfish – Smyslov, 1949 oyununda 32.Kxh8’in amacı ne olabilir? Eğer Siyah, 32…Şxh8 ile yemlemeyi kabul ederse 33.Vh6+ Şg8 34.Vg7+ ve mat olur. Başka bir yol da oyunda olduğu gibi siyah şahın sürüklenmesi: 32…Şf7 33.Ag5+ Şg7 34.Kxa8 Vxa8 35.Ve7+ ve siyah atını kaybeder. 1-0

Levitzky – Marshall, 1912 oyununda oluşan konumda (D10) Siyah’ın bulduğu hamle satranç tarihinin en ünlü vezir fedası olarak bilinir. 23…Vg3!! Çok şaşırtıcı bir çekme. İki piyonun önüne atılan bir vezir, üstelik beyaz vezir de bu taşı alabiliyor ama hepsi boş. Levitzky, sağından baktı konuma solundan baktı, bir çıkış bulamadı. 24.hxg3 Ae2+ hemen mat! Veya 24.fxg3 Ae2+ 25.Şh1 Kxf1+ ve mat. Eğer, veziri vezirle almaya kalkarsa Beyaz, 24.Vxg3 Ae2+ 25.Şh1 Axg3+ 26.Şg1 Axf1 27.gxh3 Ad2 ve Siyah, alet fazla kalıyor. Seyirciler bu heyecan verici vezir fedasından sonra Marshall’ın masasına bir sürü altın bırakmışlar. 

11a                         11b

Açılışta bir tuzak: 1.e4 e5 2.Af3 Af6 3.Axe4 Ac6 4.Axc6 dxc6 5.d3 Fc5 6.Fg5 Axe4!! Çok şaşırtıcı bir atılış, Siyah, vezirini feda mı ediyor? (D11a) Eğer, 7.Fxd8? Fxf2+ Yemleme 8.Şe2 Fg4# Beyaz şah sürüklendi ve mat edildi. Beyaz, (9a) konumunda başına gelecekleri sezdi ve veziri almaktan vazgeçip baş belası atı aldı, diyelim: 7.dxe4 Fxf2 Şah yemlendi, eğer hemen 8.Şxf2 Vxd1 yahut 8.Şe2 Fg4+  9.Şxf2 Vxd1 (D11b) ve Siyah çok üstün. 

D12                          D13

10. Dünya şampiyonu Boby Fischer’den oyun ortasında vezir fedalı bitiriş. Rene Letelier Martner – Robert James Fischer, Leipzig, 1960 oyununda Siyah, vezirini feda ederek beyaz şahı yemliyor. (D12) 23…Vxf4!! Çok şaşırtıcı! Beyaz terk etti. 0-1  Çünkü 24.Vxf4 Fh6# Ya da 24.Şf2 Ag4+ 25.Şg2 Ad4 Beyaz vezirini vermeden mat olmaktan kurtulamaz. 

(D13)’de yemleme ile açarak saldırı düzenleniyor. Önce şah uygun kareye sürüklenecek sonra açarak atak ile vezir kazanılacak. 1.Fc7+ Şc7 2.d6+ Şc6 3.Vxb3 1-0 Aynı sonuca Beyaz, filini vermeden de ulaşabilirdi: 1.Fh4 Şc7 Sonrası diğer devam yolunda olduğu gibi. 

YEMLEME SORULARI

1.       2.         3.
2. Beyaz nasıl kazanır?               2) Beyaz nasıl kazanır?                 3) Siyah nasıl kazanır?

         4.         5.       6.

               4) Beyaz kazanabilir mi?               Beyaz nasıl kazanır?                        Siyah nasıl kazanır?

SATRANÇ SÖZCÜĞÜNÜN KÖKENİ HAKKINDA ANSİKLOPEDİK BİLGİ 

İki kişi tarafından savaş taktiklerinin karelere bölünmüş özel bir tahta üzerinde ve belirli taşlarla uygulanması şeklinde oynanan bir masa başı oyunu.

Müellif: RAMAZAN ALTINAY

Satranç kelimesinin aslının Sanskritçe catur anga (dört unsur) olduğu, bunun Farsça’ya çet-reng ve oradan Arapça’ya şatranc şeklinde geçtiği bilinmektedir. Hintliler’e göre bu dört unsur atlar, filler, savaş arabası ve piyadelerdir. Buna göre savaş taktiklerinin teorik biçimde tahta üzerinde uygulandığı bir oyun olan satrancın esasen dört bölümden oluşan Hint ordusunu temsil ettiği anlaşılmaktadır. Kral ordunun üstünde ve karar verici konumunda bulunduğu, vezir de onun yardımcısı olduğu için oyunda bunlar ordudan sayılmaz. Kelimenin anlamı konusundaki değişik görüşlerden biri de aslının Farsça şeş-rengden (altı renk) geldiğidir. Altı renk veya tür altı farklı işlevi bulunan şah, vezir, fil, at, kale ve piyadeden meydana gelen satranç taşlarıdır (Safedî, II, 90; Kalkaşendî, II, 158). Muhtemelen satranç tahtasının sekiz karesinden esinlenerek Farsça heşt-rengden (sekiz renk) türediği de ileri sürülmüştür (Adlî – Ebû Bekir es-Sûlî v.dğr., s. 1-2). Satranç konusunda İslâm kültürünün Batı’ya etkisini bu oyunun Avrupa dillerindeki isimleri açıkça ortaya koymaktadır. Nitekim İspanyolca’daki ajedrez biçiminin Arapça eş-şatrancdan, İtalyanca scacchi ve Almanca schach biçiminin Farsça şahtan geldiği anlaşılmaktadır (EIr., V, 393). Aynı şekilde şah-mat (şâh mâte: kral öldü) deyimi İngilizce’de chek-mate şeklinde söylenmektedir (İA, XI, 354; EI² [İng.], IX, 366).

Bîrûnî, Hindistan’da oynanan satrançta taşların tahtaya yerleştirilmesini, her taşın değerini ve oynanışını anlatır (Taḥḳīḳu mâ li’l-Hind, s. 90-91). Onun anlattığı, dört kişiyle ve çift zar atılarak oynanan satrancın aslının Hindistan’daki “şataranca” adlı oyun olduğu ileri sürülmüştür. Bu oyun sıkıcı ve karmaşık olduğundan zamanla dörtlü şekilden ikili şekle getirilmiş, böylece şataranca satranca dönüşmüştür. Müslüman kaynaklarında tarihsel gelişimi içinde birbirinden oldukça farklı on çeşit satrançtan söz edilir. Satrançta piyon üstü taşları karakterize eden varlıkların bazıları çeşitli kültürlerde farklılaşmıştır. 1061 yılında kilise satrancı İslâm kültürünün bir parçası saydığı için oynayanları aforoz edince 1475’te Avrupa’da vezir yerine kraliçe, filler yerine papazlar ve atlar yerine şövalyeler konularak oyundaki İslâmî unsurlar, dolayısıyla aforoz edilme gerekçesi ortadan kaldırılmıştır (EIr., V, 395; ML, XI, 29-30). İcadı ve Yayılışı. Satrancın icadıyla ilgili bilgiler mitolojik bir şahsiyet olan Hermes’e (İdrîs) kadar götürülür (Yektâî, IV/5-6 [1348], s. 75). Tarihî kaynaklarda doğduğu yer olarak Hindistan, Yunanistan, Çin, Rusya, İran, Arabistan, Mısır, Mezopotamya ve İrlanda gibi pek çok medeniyet havzasından söz edilmekte, ancak Hintliler’e ve Eski Yunan-Roma dünyasına ait olduğunu söyleyenlerin çoğunlukta olduğu görülmektedir. Bu görüşleri destekleyen tarihî bilgiler, rivayetler, hikâyeler, efsaneler ve işaretler bulunmakta, ayrıca bütün kanıtlar satrancın V ve VI. yüzyıllarda tanınıp bilindiğini göstermektedir (Râgıb el-İsfahânî, I, 447; Züheyr Ahmed el-Kaysî, s. 14; M. Murâd es-Sükker, XV/127-130 [1989], s. 66-67; Tarâbîşî, LXV/2 [1990], s. 282; Yektâî, IV/5-6 [1348 hş.], s. 73).

Kaynak : İslam Ansiklopesdisi

ÇÖZÜMLER

1. 1.Ka8 Vezir yemlenip a8’e çekilmek istenir. 1…Vxa8 2.Ff3+ Şiş ile vezir düşürülür. Siyah’ın başka seçenekleri: A) 1…Ve6 2.Ka6+ B)1…Vc4 2.Kc8+ C)Vxa2 2.Kxa4 Vg8 3.Ka8 Vg7 4.Fg6 Vxg6 5.Ka6 Hiçbir biçimde vezir şişten kurtulamıyor. 1-0 
2. Abrahams – Vinter, Londra, 1946 oyununda Beyaz, d6 piyonunu vezire dönüştürerek kazanacak ama bunun için önce esaslı sadeleşmeye gereksinimi var. Siyah’ın 1…Ke1+ mat tehdidini herkes görmüştür umarım. Operasyon, yemleme ile başlıyor: 1.Kh5+ Şxh5 Şah f4 veya g4’e kaçarsa mat olur. 2.Vxf5+ Şh6 3.Vxe4 Kxe4 Siyah’ın ordusundan hayatta kalan etkisiz bir kale ile topal bir at kaldı, Beyaz ise çok yakında yeni vezirine kavuşacak. 4.d7 Siyah terk eder. 1-0
3. Lasker – Ragozin, Moskova, 1936 oyununda Siyah, beyaz şah ile veziri aynı çaprazda yakalamışken fili ile beyaz kaleyi zayıf kareye sürükleyip konumdan yararlanmak istiyor. 25…Fc7 26.Kf6 Fd8 27.Kd6 Fe7 28.Kb6 Vxb6! 29.Vxb6 Fc5+ Çatal 30.Vxc5 Kxc5 ve Siyah kalite önde girdiği oyun sonunu kolay kazandı. 
4. Evet, Beyaz kazanır. Önce piyonla şah ve veziri yemler. 1.d4+ Siyah bu piyonu ister vezirle alsın 1…Vxd4 2.Af3+ isterse şahla alsın 1…Şxd4 2.Ab3+ çatal yemekten kurtulamaz. Beyaz şimdi f piyonunu vezire yükselterek kazanır. 
5. B. Cheng – V. Şanal, Dünya Kupası Elemeleri 1. Tur, Soçi, 2021 oyununda Beyaz, kale fedası ile başlayan sürükleme ile kazanır. 36.Kxf7 Şxf7 37.Fxe6+ Şxe8 Siyah şah saklanmak istiyor ama nafile. Şah veya kaleyle fili almak da kurtarmazdı. 38. Ff5 Ag5 39.Kd8+ Şxd8 Yeniden yemleme. 40.Vd5+ Siyah terk etti. Mata çare yok. 40…Şe8 41.Vg8# 
6. Seitz – Rellstab, Bad Pyrmont, 1933 oyununda Siyah, 1 hamlede mat olma korkusuyla çıkar yol bulmaya çalışıyor. Şu fili orada olmasa da kale ile şah çekebilse kazanacağını görüyor ve bir şimşek çakıyor beyninde! 1….Vh1+ Şahı filin ateş hattına çekiyor. 2.Şxh1 Ff3+ 3.Şg1 Kd1+ 4.Ke1 Kxe1# 0-1

Yararlanılan Kaynaklar:

1. Başarıya Giden Yol / P.Peev
2. Satrançta Kazandıran Taktikler / Y. Seirawan
3. Büyük Usta Gibi Oyna / A. Kotov
4. Keyifli Satranç / G. Schneider – H. Schulmeyer
5. Gençler İçin Satranç / B.J. Withuis – H. Pfleger
6. Satranç Ders Kitabı / V. A. Pozharsky
7. Satranç Akademisi / R. Brunia / C. van Wijgerden
8. Şahmatnoy Kombinasni Praktikom – İkov Nenyştadt
   Katkıda Bulunanlar: Emre Gülekin, Kadri Denizli