SATRANÇ KÖŞESİ / Mustafa YILDIZ
9. AÇILIŞ
Hamleler aslında karakterlerimizin tahtaya yansımalarıdır.
Bir satranç oyunun (bazıları buna parti derler) üç aşaması vardır: Açılış, Oyun Ortası, Oyun Sonu.
NASIL BAŞLAMALI?
Açılış, oyunun ilk 10-15 hamlesini içeren bölümdür. Burada taraflar, taşlarını hızla oyuna sokup aletlerini etkinleştirmek isterler.
”Bir açılışın en temel hedefleri, taşları mümkün olduğu kadar kısa sürede geliştirmek, merkezde olabildiğince geniş bir alanın kontrolünü ele geçirmek, rok yaparak şahı güvenli bir yere yerleştirirken kaleleri de merkeze yaklaştırıp ileri aşamalarda açılması beklenen dikeylere yerleştirmektir.(Satrançta Kazandıran Oyun Felsefesi/ Yasser Seirawan) Açılış hedeflerini yerine getirmek amacıyla sıralanan kalıplaşmış hamle serileri Açılış Sistemlerini oluşturur. Açılışlar genellikle onları ilk kez uygulayan ustaların yahut ilk kez oynandıkları yerlerin adlarıyla anılırlar: İtalyan Açılışı, İspanyol Açılışı, Sicilya Savunması, Aljehine Savunması, Şah Gambiti, Kabul Edilmeyen Vezir Gambiti… Bir süre Türk Milli Takım Antrenörlüğü de yapan büyük usta Mikhail Gurevich’in ısrarla belirttiği gibi merkez haneleri piyonlarla işgal etmek satrancın A’sıdır, hafif figürleri merkeze yöneltmek B’sidir, şahın güvenliğini sağlamak ve kaleleri merkez dikeylerden oyuna sokmak için zamanında rok yapmak C’sidir. Hangi kanatta oynayacağını planlamak satrancın D’sidir. Bu sıralamada A ve B’nin yerleri değiştirilemez ancak duruma göre önce D sonra C uygulanabilir. Ama her hamleden sonra rakibin ne istediği göz önünde tutulmalıdır. Bilinçsizce bir piyon kaybı oyunu kaybetmeye yol açabilir. Bir açılış örneği ve şeması şöyle olabilir:
1.e4 e5 2.Af3 Ac6 Merkeze sürülen piyonu koruyor. 3.Fc4 Fc5 İtalyan Açılışının karakteristik hamleleri. 4.0-0 Af6 5.d3 0-0 (D1) Beyaz da dikkatli oynadı, siyah atın yemek istediği piyonunu korudu ve c1 karesindeki filin yolunu açtı.
Açılış henüz bitmedi, oyuna katılmayan figürler var daha. Bir açılış ne zaman biter? Bir görüşe göre kaleler birbirlerini gördükleri zaman. Bütün figürlere tahtada görev verildiği zaman… Aynı oyun şöyle devam edebilir: 6.Ac3 d6 7.Fg5 Fg4 (D2)
Yeni başlayanlar, eğer bir eğitmen gözetiminde açılış ilkelerini özümsemeksizin oynarlarsa çoğunlukla ya bir yakınlarından gördükleri gibi bir kenar piyonunu 2 kare ilerletip ardından köşedeki kaleyi oyuna sokarlar ya da bir sürü piyon hamlesi yaparak alanlarında bir çuval zayıf kare oluştururlar. Bazıları da cin olmadan adam çarpanlar gibi her nasılsa öğrendikleri Çoban Matı uygulamasına girişirler ki aman Allah! Açılış ilkelerini bilen bir satranççı karşısında böylelerinin hiç şansları yoktur. Nasıl olduğunu anlamadan ya çok puan kaybederler ya aniden mat oluverirler.
Açılışta, 1.a4 Ac6 2.h4 e5 3.Kh3 d5 hamlelerinden sonra oluşan (D3) yukarıdaki konumda Beyaz, çok kötü hamleler yapmış; merkezde hiçbir etkinliği yok, dikeyden oynadığı kale siyah filin hedefinde, onu bir daha oynayacak yahut o kaleyi orada yedirecek.
Hele şu Aptal Matı nasıl oluyor bakın! (D4)
Çoban Matı: 1.e4 e5 2.Vh5 Ac6 3.Fc4 (D5)
Beyaz’ın niyeti kötü 4.Vxf7 ile mat yapmak istiyor. Ne çabuk? Rakip görmezse yani. Olmaz, rakip görmez diye plan yapılmaz! 3…g6 ile veziri uzaklaştırır oradan. Beyaz boşuna zaman kaybeder.
Piyon dağılımının figürlerle ilişkisi açılışın yapısını oluşturur. Açılışta piyon sürüşleri mutlaka bir plana bağlı olarak yapılamalıdır. Unutulmaması gerekir ki piyonlar asla geri gelemezler. II. Dünya Şampiyonu Emanuel Lasker’e sormuşlar: Açılışta kaç piyon sürülmeli? Merkezde olmak koşuluyla 2, bilemedin 3, demiş Lasker, fazlası zarar!
Şöyle bir konum yeni başlayanların oyunlarında sıkça görülebilir: (D6)
Örneklerden de anlaşılabileceği gibi açılışta daima 2 şey öne çıkar: 1. Merkezde egemenlik, 2. Bununla ilişkili olarak figürlerin aktifliği. Hangi açılı oynarsak oynayalım bu böyle. Hangi açılışı oynadığımızdan çok hangi açılış olursa olsun nasıl oynadığımız önemlidir.
Açılışta çekinmemiz gerekenler: 1) Vezirin geliştirilmesi erken olmamalıdır, çünkü rakip taşların saldırısına uğrar. 2) Açılışta zorunluluk olmadıkça aynı taşla birden fazla hamle yapılmamalı. 3) Kenar piyonlarıyla amaçsız hamleler yapılmamalı. 4) Kendi taşlarımızı kısıtlayacak hamleler yapılmamalı: fili kendi piyonunun önüne koymak veya at için en uygun çıkış karesi olan f3 veya f6’ya piyon sürmek hiç de iyi sonuçlar vermez. 5)Rok geciktirilmemeli.
TEST
(Sorular Keyifli Satranç Şah Mat kitabından alınmıştır.)
1. Hamle sırası Siyah’ta. Aşağıdaki hamlelerden hangisi onun için en iyidir?
Beyaz’ın gözünü diktiği f7 piyonunu alarak vezir-kale çatalını önlenir ve gelişime devam edilir.
2. Hamle sırası Beyaz’da, aşağıdakilerden hangi hamle onun için kötüdür?
a) 0-0 b) Ac3 c)Axe5 d) Fg5
5.Axe5? hamlesi çok kötü bir tuzağa düşmek demektir. Siyah buna 5…Va5+ şah çekerek karşılık verir ve sonraki hamlede 6…Vxe5 ile atı kazanır.
3. Oyun sırası Siyah’ta, aşağıdaki hamlelerden hangisini yapmalı?
Ff5, Açılış ilkelerine uygun bir gelişim hamlesi.
4. Oynama sırası Beyaz’da, aşağıdakilerden hangisini yapması uygundur?
5.Oynama sırası Siyah’ta, ne yapsın?
Evet, ikisi de doğru! Fe7 veya Af6 hamleleri hem vezire karşı tehdidi ortadan kaldırır hem gelişim hamleleridir. Satranç zaten çok seçenekli olduğu için zevklidir.
6. Oynama sırası Beyaz’da, aşağıdakilerden hangisini oynarsa iyi olur?
İstisnalar kaideyi bozmaz. Burada gelişimi bir kenara bırakıyoruz oyunu bitirmeye çalışıyoruz. 4.Vd5 hamlesi f7’den mat isteyen savunulması zor etkili bir atak başlatır. Futbolda bir santraforun her konumda gol kokladığı gibi satranççı da her an mat kovalamalıdır.