BİR BÜYÜK PLANLAMACI: DR. ATTİLA KARAOSMANOĞLU
İsmail SARICA
Büyük plancı, devlet adamı Atilla Karaosmanoğlu’nu ölüm yıldönümünde saygıyla anıyoruz.
Atilla Karaosmanoğlu’nun “İzmir Karşıyaka’dan Dünya’ya…” adını taşıyan anıları, Türkiye İş Bankası yayınları arasında basıldı. İlgi ile karşılanan kitap belge ve fotoğraflarla birlikte 550 sayfalık bir yaşama destanı. Bir köşe yazısının sınırları içinde, bu çok değerli planlamacı ağabeyimizin acı, tatlı ama görkemli geçmişini nasıl dile getirebiliriz. Türk plancılığında, Devlet adamlığında, OECD’ de, Dünya Bankası’nda bulunduğu görevlerde, Attila Karaosmanoğlu saygı ve sevgiyle anılan uluslararası bir Türk’tür. Bir Atatürk’çüdür.
Son görüşmemiz Mersin’de olmuştu. Mersin Üniversitesi’nin düzenlediği bir bilimsel toplantıda Ziya Müezzinoğlu’nun yönettiği oturumun konuşmacılarına bakınız: Dr. Attila Karaosmanoğlu, Prof. Dr. Bilsay Kuruç, Prof. Dr. Korkut Boratav.
Bir oturumunu da benim yönettiğim bu toplantılar dizisinin kitabını oluşturmak için kardeşim Prof.Dr.Tayfur Özşen çok çaba göstermişti. Kitaplaşmalıydı.
Bir büyük salonda çıt çıkmadan, dört büyük insanın, dört büyük bilgenin, konuşmalarını dinlerken ömrümüzün eşsiz bir zamanını yaşamıştık eşim ve ben. Çeşitli nedenlerle kitaplaşmadı. Tayfur’un ani ölümü de başlıca nedendir.
Manisa’da 20 Eylül 1932 yılında doğan ve 70 yaşına geldiğinde rahat bir emeklilik yaşarken anılarını yazan Karaosmanoğlu için sayfalar dolusu yazabilirim. Hele anılarını okuduktan sonra! Burada yapabileceğim, kitaptan birkaç örnek vermeye çalışmak. Dikkatle iki günde okuduğum bu değerli yapıtı tanıtmaya çalışırken, önce büyük okulum Devlet Planlama Teşkilatı kurucuları arasında saygın bir yeri olan Attila Karaosmanoğlu ağabeyimize rahmet dileyerek başlayalım.
* * *
Başbakan İsmet İnönü toplantılarda sigara, kahve veya çay içilmesine izin vermez. Oysa bazı günler toplantılar aralıksız saatlerce devam etmektedir. Yine öyle bir gün Karaosmanoğlu İnönü’nün yanında oturmaktadır. Bir ara bizim DPT müsteşarlık sekreteri Yegâne Hanım elinde katlanmış küçük bir kâğıtla Karaosmanoğlu’na yanaşmıştır. Kâğıt uzatılırken İnönü hemen alır, okur ve katlayıp önüne koyar. Yegâne Hanım’a da başıyla gidebileceği işareti yapar. Yegâne Hanım’ın yüzü kıpkırmızı olmuştur ve çıkıp gider.
Karaosmanoğlu ne olduğunu merak etmiştir. Kısa bir süre sonra İnönü “Dışarıda seni bekliyorlar, git işini bitir ve gel” diyerek Yegâne Hanım’dan aldığı kâğıdı veriyor. Bakanlar Kurulu salonundan çıkarken kâğıda baktığında Yegâne Hanım’ın notunda şunları görüyor; “Attila Bey sabahtan beri orada oturup konuşuyorsunuz. Yorulduğunuzu görüyorum. Size dışarıya bir çay getirdim. Çıkabilirseniz gelip için.”
O çay Karaosmanoğlu’nun hayatında en hızlı içtiği çaydır. Ne yapacağını bilemez durumdaki Yegâne Hanım’a teşekkür eder.
* * *
Devlet Planlama Teşkilatı’nın kuruluş aşamasında, kamu yönetiminde deneyimi olan ve o sıra askerliğini yapan bazı yedek subayların, askerliklerini Planlama’da yapmaları için Milli Birlik Komitesi’nden izin alınacaktır. Liste yapılır ve Süleyman Demirel’de listede yer almaktadır.
Bu arada Sektör Programları ve Projeler Şubesi Müdürü Ayhan Çilingiroğlu; listeye eklenecek bir isim daha olduğunu, fakat biraz fazlaca sağcı olduğunu, kendisini Elektrik İşleri Etüt İdaresinden tanıdığını söyleyince Karaosmanoğlu sağcı, solcu ayrımı yapılamayacağını, eğer bilgili ve deneyimli ve çalışkan biri ise kendisinin de listeye eklenebileceğini söyler. Bu arada söz konusu mühendisin adını sorar. Ayhan Çilingiroğlu cevap verir “Turgut Özal” der.
Demirel ve Özal dahil on dört kişinin Planlama’da görevlendirilmesi için izin alınır. Asker olanlar, Demirel dahil, yedek subay okulu bitince Devlet Planlama Teşkilatı’nda görev yaparlar.
Bu grup için iş bölümü çerçevesinde yapılan çalışmalar ele alınırken Turgut Özal’ın, kendine verilen çalışmayı ilk bitirenlerden biri olduğu görülür. Attila Karaosmanoğlu şunları yazmıştır: “…Kendisine teşekkür ettim ve vardığı sonuçları yürürlüğe koymaya başlayacağımızı söyledim. Toplantı sonunda Özal benimle biraz görüşmek istediğini söyledi. Tabii kabul ettim, benim odama doğru yürümeye başladık. Özal bana Sektör Programları ve Projeler Şubesi’ni Ayhan Çilingiroğlu’ndan daha iyi idare edebileceğini söyleyince şaşırdım ve teşekkür ederek ayrılıp odama gittim ve o hareketini hiç unutmadım.”
Aradan yıllar geçmiş, Attila Karaosmanoğlu, Nihat Erim Hükümet’inde Devlet Bakanı ve Başbakan Yardımcısı olmuştur. Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarlığı kendisine bağlanmıştır. Teşvik ve Uygulama’nın Planlama içine alınması sonucu, Teşkilat’ın hiç de doğru olmayan bir yapıya büründüğü değerlendirilmekte ve bir yeniden düzenlemeye gidilmesi düşünülmektedir.
Hükümetin kuruluşunu izleyen günlerde, Karaosmanoğlu çalışma düzenini kurmakla ilgili çalışmalarını yaparken, o sıra Devlet Planlama Teşkilatı Müsteşarı olan Turgut Özal geliyor. Biraz konuşuluyor… Ayrılırken, Özal, eğer isterse Planlama’da kalarak kendisiyle çalışmaktan mutlu olacağını söylüyor. Karaosmanoğlu kendisine bu konuda bir cevap vermiyor. Bir süre sonra öğreniyor ki, Turgut Özal Başbakan’ı da ziyaret etmiştir. Bir gün Başbakan Nihat Erimle çeşitli konular üzerinde ufuk turu yaparken, Nihat Bey Özal’ın kendisini ziyarete geldiğini söylüyor. Karaosmanoğlu, kendisine de geldiğini ve ayrılırken, kendisiyle çalışmaktan mutlu olacağını söylediğini aktarıyor.
Nihat Erim, Özal’ın en kısa zamanla Planlama’dan uzaklaştırılmasını ve Planlama’daki teşvik tedbirleriyle ilgili uygulamalar konusunda bir soruşturma yapılmasını Maliye Bakanı’ndan isteyeceğini söylüyor.
Özal’ın Planlama’dan uzaklaştırılmasının, Başbakanlığa danışman olarak atanması demek olacağını hatırlatan Karaosmanoğlu’na Nihat Erim “Bu işi bir an önce yapsan iyi olur” diyor.
* * *
Attila Karaosmanoğlu 26 Mart 1971’de atandığı Devlet Bakanı ve Ekonomik İşlerden sorumlu Başbakan Yardımcılığı görevinden, diğer bakan arkadaşları; Sadi Kocaş, Özer Derbil, Hamdi Ömeroğlu, Atıla Sav, Şinasi Orel, Mehmet Özgüneş, Selahattin Babüroğlu, Osman Olcay, Türkan Akyol ve Ayhan Çilingiroğlu ile birlikte 3 Aralık 1971 tarihinde istifa etmiştir. Bu arada, Ortadoğu Teknik Üniversitesi hocalık önermişken bu gerçekleşmemiş, bir süre CHP kontenjanından İş Bankası Yönetim Kurulu Üyesi olmuş, İsmet İnönü’nün CHP Genel Sekreterliği önerisine aktif siyasete girmeyi düşünmediğini söyleyerek teşekkür etmiş, Dünya Bankası’na baş iktisatçı olarak dönmeye karar vermiştir.
Emekliliğiyle ilgili tören sırasında Dünya Bankası Başkanı’nın yaptığı konuşma Karaosmanoğlu’nun uluslararası kişiliğine yapılan bir övgü niteliğinde. Uzunca konuşmasının bir bölümünde şöyle demiştir; “…Elimizde Attila için bir tablo var. Ama bu tablonun tarihi de var. Türkiye’nin merhum Cumhurbaşkanı Turgut Özal’ın armağan ettiği bu tabloda Attila’nın kenti olan Manisa yer almaktadır. İş burada bitmiyor; Manisa kenti, 16. Yüzyılda Muhteşem Süleyman’ın babası tarafından Karaosmanoğlu ailesine armağan edilmiş. Yani Manisa gerçekten Attila’nın kenti… Tablo yıllardır Attila’nın duvarında asılı. Bizimle çalıştığı yıllarda bu tabloyu her gün gören Attila’nın bu geleneği devam ettirmesinin doğru olacağı görüşünde birleştik…”.
“İzmir Karşıyaka’dan Dünya’ya…” açılan Attila Karaosmanoğlu’nun anıları, okuyan herkese çok şey kazandıracaktır. 11 Kasım 2013’te İstanbul’da aramızdan ayrılan Attila Karaosmanoğlu ağabeyim ışıklar içinde uyusun.
( Kocaeli Gazetesi 11 Kasım 2024)
İsmail SARICA
Kandıra Çerçili İlkokulu’ndan, Haydarpaşa Lisesi Orta Bölüm ve Lisesi’nden, fark dersleri vererek İstanbul Öğretmen Okulu’ndan mezun oldu. Kandıra Ahmetli İlkokulu ve Kandıra Ortaokulu’nda birer ders yılı öğretmenlik yaptı. İstanbul Üniversitesi’nde Sosyoloji öğrenimi gördü. Lisan Okulu İngilizce Bölümünden diploma aldı.
Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı’nda Uzman Yardımcısı olarak 1971’de göreve başladı. Sırasıyla, Uzman ve Daire Başkanı oldu. 1994-2004 yılları arasında Genel Müdür olarak görev yaptı. Kalkınma Planları, Yıllık Programlar ve Bölgesel Planların hazırlık ve uygulamaları kapsamında tüm illerde geçici görevleri oldu. Diyarbakır’da DPT’nin Geçici Bölge Başkanlığı görevini yürüttü. Bazı araştırmalar kapsamında Kocaeli’de görevleri oldu.
Devlet Planlama Teşkilatı, İçişleri Bakanlığı, İktisadi Araştırmalar Vakfı ve bazı Üniversitelerin yayınları arasında; Proje Hazırlama ve Değerlendirme, Kalkınmada Öncelikli Yöreler, İl Öze! İdarelerinin ve Belediyelerin Projelerine destek, Yerel Kaynakların Araştırılması ve Desteklenmesi, İstihdam Politikaları, İlçe, İl ve Bölge Düzeyinde Kalkınma ve Bölgesel Planlama konuları başta olmak üzere; makale, konferans, bildiri ve kitap olarak çalışmaları bulunmaktadır. Ayrıca’’Bir Zamanlar Kandıra- Anılar Anlatılar’’ ve ’’İçinden Kandıra Geçen Yazılar’’ adlı kitapları yayımlanmıştır.
Fransa, Belçika, İspanya, Portekiz ve Japonya’da Proje inceleme, Belediyeler ve Bölgeler düzeyinde kalkınma konularında çalışmalara katıldı. Türkiye’nin teknik yardımı kapsamında Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti ve Gürcistan’ın İmereti Bölgesi için Gelişme Raporları hazırladı.
Kırk yılı bulan Kamu görevinin otuzüç yılını Başbakanlık Devlet Planlama Teşkilatı’nda Son ondört yılını da Daire Başkanı ve Genel Müdür olarak tamamladıktan sonra, isteği ile emekli oldu. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Uzmanı Dr. Süheylâ SARICA ile evlidir. Bir kızı vardır.