44. HAFİF FİGÜRLER (2)
İYİ FİL – KÖTÜ FİL
Filin aktifliği piyon dağılımına bağlıdır. Piyonlar tarafından kısıtlanmayan fil iyi fildir, kendi piyonları tarafından kısıtlanan fil ise kötü. Capaplanca’nin dediği gibi rakibinizin fili varsa piyonlarınızı filin rengindeki karelerde bulundurun, sizin filiniz varsa rakibinizin fili olsun olmasın piyonlarınızı filinizle ters renk karelerde bulundurun. Aslında her şey o anki konuma bağlıdır.
Smyslov – Denker, Moskova, 1946 oyununda (D1) Beyaz, 25.Fd5! oynadı. Amaç, Siyah’ın iyi filini kendi iyi filiyle değişip kuvvetli atıyla rakibin zayıf filine karşı oynamak. 25…Şh7 26.Fxe6 Vxe6 Siyah, 52. hamlede oyunu terk etti. 1-0
(Kaynak: Başarıya Giden Yol/ Peyço Peev)
Oyunun tamamını buradan Vasily Smyslov Arnold Denker’e Karşı (1946) (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
Tartakover – Pirc, 1948 oyununda Beyaz’ın 21. hamlesinden sonra oluşan konumda (D2) Siyah, hatalı bir değerlendirmeyle vezirleri değişiyor. Beraberlik umudunu sürdürmek için veziri oyunda tutmalıydı. 21…Vxd1? Vezirler sahneden çekildikten sonra siyah filin zayıflığı kendini iyice gösterir. 22.Şxd1 f5 Soru 1: Siyah’ın son hamlesi 22…f5 neden gereklidir?
Cevap 1: Aksi takdirde Beyaz, 23.Fg4 oynar ve eninde sonunda e4 piyonunu kazanır.
23.c5! b5 (d4 karesi beyaz şah için hazırlanıyor.) 24.Şd2 Şg7 25.Şc3 Şf6 26.Şd4 Şe6 (D3)
Piyonlarının olumsuz yerleşimi nedeniyle siyah fil beyaz file göre çok kötüdür. 27.Fd1 Fd5 28.g4 c6 29.g5 (29.gxf5 Şxf5 30.Fc2 de Beyaz’ın kazanması için yeterli olurdu.) 29…Fc4 30.a4 Fd5 31.h4 Fc4 32.h5 Fd5 33.h6 Fa2 34.Şc3
Soru 2: Siyah, 26…Şe6 yerine 26…c6 oynasaydı Beyaz nasıl devam ederdi?
Cevap 2: 26…c6’dan sonra Beyaz, 27.g4 Fc8 28.g5+ Şe6 29.Fd1 f6 30.Fb3+ Şe7 31.Fg8 devam yoluyla kazanırdı. 31…Şf8 32.Fxh7 Şg7 33.gxf6+ Şxh7 34.Şe5 Şg6 35.h4! Siyah zugzwangta. (D3a) 1-0
Oyunun tamamını buradan Savielly Tartakower vs Vasja Pirc (1948) (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
(Kaynak: Sistematik Antrenman / Sergiu Samarian)
Kötü filin zayıflığı oyun ortasında pek kendini göstermeyebilir ama oyun sonunda kötülük iyice kendini belli eder. Usta oyuncular oyun ortasında bu acı sonu görür.
Loek van Vely – Vladimir Kramnik, Avrupa Gençler Şampiyonası, 1990 oyununda (D4) beyaz filin zayıflığını gören Kramnik, derhal ağır aletleri tahtadan çıkartma kararını uygulamaya koyuyor. 26…Vd5 27.Vxd5
Soru 3: Beyaz, e6 piyonunu neden alamıyor?
Cevap 3: 27.Vxe6 Vxe6 28.Kxe6 Kc2 29.Fa3 Fxd4 30.Şf1 Kxa2 ile Beyaz 2 piyon geri düşer.
27…exd5 28.Şf2 Şf3 29.Şe3 h5 30.h3 b5 31. Şd3 b4 32.Ke1 Kc6 33.a3 bxa3 34.Fxa3 Ka6 35.Fb2 Şg6 36.Fc3 Ka3 37.Ka1 Kxa1 38.Fxa1 Şf5 Kaleler de oyundan çıktıktan sonra aynı renkli fil oyun sonu çok öğretici. 39.Şe3 g5 40.Şf3 g4+ 41.hxg4 hxg4+ 42.Şe3 g5 43.Şf3 g4+ 44.hxg4 hxg4+ 45.Şe3 Şd7! (D5) Siyah şah, kuzey kutbundan güney kutbuna doğru yola çıkıyor! 46.Şe2 Şc6 47.Şd3 Şb5 48.Şc2 a5 49.Şd3 a4 50.bxa4 Şxa4 51.Ff2 Şb3 52.Fe1 Şb2 53.Ff2 Şc1 54.Fe3+ Şd1 55.Ff2 Fa3 56.Şe3 Fc1+ 57.Şd3 Fe2 58.Fe3 Fe1 59.Ff4 Fe2 60.Fe5 Şe1 61.Şc3 Şe2 62.Şb4 Şf3 63.Şc5 Şe4 Beyaz terk etti. İyi hamlesi kalmadı. 0-1
Oyunun tamamını buradan Van Wely, Loek (2400) vs Kramnik, Vladimir (2450): A40 Dutch Defense: Stonewall Variation, Modern Variation • lichess.org izleyebilirsiniz.
D. Bekster, 1961 etüdünde (D6) Siyah’ın fili kötüdür. O ancak beraberlik için oynayabilir. Beyaz ise kazancın kapılarını zorlayacaktır.
(Kaynak: Satranç Okulu/ Dr Viktor A. Pozharsky)
Yuri Averbakh, 1961 etüdünde (D7) Beyaz, geçer piyon oluşturmak için yarma tekniğini kullanıyor. 1.Şg5 Şf7 (1…Fxf3? 2.Şxg6 Şe5 3.Fe3 Şe6 4.Ff4 Siyah derhal kaybeder.) 2.f4!! Derhal yapılacak yarma girişimi kazandırmaz. 2.g4? hxg4! 3.fxg4 fxg4 4.Şxg4 Şe6 5.Şg5 Fe4 6.a8V Fxa8 7.Şxg6 Şd7 8.h5 Şc7 9.Şf5 Ff3 10.h6 Fd1ve Siyah, h piyonuna fili vererek teorik beraberlik konumuna ulaşır. 2…Fe4 3.Ff2! Şg7 Eğer, 3…Ff3 oynanırsa yine de – siyah fil a8 karesinin savunmasına bağlı olduğu için- 4.g4! işe yarar. 4.g4! İki zayıflık prensibi devrede. 4…hxg4 (Veya 4…fxg4 5.f5 gxf5 6.Şxh5 Şf6 7.Fg3 Ff3 8.Şh6 Fe4 9.h5 +-) 5.h5 gxh5 6.a8V! Fxa8 7.Şxf5 Şf7 8.Şg5 Ff3 (Eğer, 8…Şe7 9.f5 Şd7 10.f6 Fd5 11.a7 +-) 9.a7 Fa8 10.Fh4 Ff3 11.f5 Şg7 12.Fg3 Şf7 13.Fe5 Fe4 (Eğer, 13…Şf8 14.Şf6 h4 15.Fd6+ Şg8 16.Şe7+-) 14.Şxh5! g3 15.Fxg3 Şf6 16.Şg4 Beyaz şah, önce fili kazanır sonra şah kanadındaki piyonlara yönelir.
OYUN ORTASINDA TERS RENKLİ FİLLER
“Ters renkli fil oyun sonlarının beraberlik eğilimi bilinmektedir, oyun ortasında ise saldıran tarafın fili kazanma şansını arttıran bir unsur olarak öne çıkar, savunan tarafın fili ise sadece figüran rolünü oynar.” (Peyço Peev – Başarıya Giden Yol)
Rubinstein – Spielmann, Semmering, 1926 oyununda (D8)’deki konumda Beyaz, bilinçli olarak ters renkli fillerle kalıyor. 26.Fxd5 Kxd5 (26…exd5 çok tehlikeli.) Beyaz’ın fili büyük çaprazda ve saldırı için çok aktif konumda. O, büyük çaprazı kullanamasa dahi rakip şaha giden başka çaprazlar bulabilir. 27.Fd4 Va5 28.h3 Va6 (28…c5 29.Kxc5 Kxc5 30.Kxc5 Vxa4 31.Vxa4 Fxa4 32.Ka5 (D8a) ve 33.Kxa7 kurtulma şansı veriyor ama bu konum dahi Siyah için kayıptır.) 29.Kc4 h5 30.Va3 Kb7 31.e4 Kd8 32.Vc3 Kbd7 33.Ve3 Şh7 34.Fc5 Kd1+ 35.Şh2 Kxc1?? Hemen kaybediyor. 36.Ff8! (D9) Siyah terk etti. (35…Şg7 daha dirençli ancak oyunu kurtarmaktan uzak. Örneğin: 36.Kxd1 Kxd1 37.Kd4 Vf1 38.Kxd1 Vxd1 39.Vg5 Vd7 40.Vf6+ Şg8 41.Fe3 Şh7 42.h4 ve 43.Fh6 (D9a)
Turhan Yılmaz – Davit Urushadze, Avrupa Şampiyonası, 2002, Batum oyununda (D10) Beyaz, korumasız c4 piyonunu hedefe koyuyor. 43.Ka4 Kb4 Savunmanın yetersizliğini Yılmaz, hemen kanıtlıyor. 44.Kxb4 Fxb6 45.Kc6+ Şd8 46.Kxc4 Fd6 Siyah, piyonunun düşmesinden fazla endişe duymuyor, nihayetinde ters renkli filler finalini kazanmak kolay değildir! Ama öyle değil; genellemeler konumun özel durumlarında geçerli olmayabiliyor. 47.Kc3 Şe7 Şimdi kalenin yolu g piyonuna doğru. 48.Kg3 Şg7 49.Kg6 Fe7 50.Kc6 Kd6 Beyaz kale, büyük merkezin çevresini dolaştı, asayiş berkemal! 51.Kc7 Şe8 52.Kb7 Kc7 53.Kb5 Fd6 54.Ka5 Kc7 55.Ka4 Şd7 56.Şf3 Fc5 57.Şg4 Ka7 (D11)
58.Kxa7 Fxa7 Yılmaz konumun kazanç olduğuna inanıp son kaleleri de değişiyor. Sonrası çok öğretici. 59.Şh5 Şe7 60.Şg6 Şf8 61.f6! gxf6 Piyonlar azaldıkça -aslında- beraberlik olasılığı artar, derler. 62.Şxf6 Fd4 63.c4 Şe8 64. Şe6 Fc5 65.d6 Şd8 66.Şd5 Fb6 67.c5 Fa5 Beyaz piyonlar buldozer gibi ilerliyor. 68.Ff5 Fc3 69.c6 Fa5 70.Şxe5 Fb6 71.Şd5 Fa5 72.Şc5 Siyah terk etti. 1-0
Oyunun tamamını buradan Turhan Yılmaz vs Davit Urushadze (2002) (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
İYİ FİL – KÖTÜ AT
Tahtada açık çaprazlar varsa o çaprazlara yerleşen fil çok aktif olur. Oyun ortasında filin güçlü konumu taktik fırsatlar doğururken oyun sonuna girerken Capablanca’nın ikinci ilkesi unutulmamalıdır: Fili olan tarafın piyonları ile fil aynı renkli karelerde olmayacak.
İgor Zaitsev – Boris Spassky, Rostov na Don, 1960 oyununda (D12) Beyaz’ın üstünlüğü henüz yuvasından başını kaldıramamış miskin siyah ata karşılık uzun çapraza oturan kuvvetli filinden kaynaklanmaktadır. Böyle konumlarda fil büyük güç ve güvencedir.
20.h5 b4? Fili uzun çaprazdan uzaklaştırma girişimi ama başarısız. 20…c4 daha dirençli olurdu. 21.hxg6! hxg6
Soru 4: Fil neden alınamaz?
Cevap 4: 21…bxc3?? 22.gxf7+ ve iki hamlede mat.
22.Kd6! Şh7 Bu kez de g6 piyonunun alınması vezir kaybına ve mata yol açar. File dokunulamaz.
Oyunun tamamını buradan Igor A Zaitsev vs Boris Spassky (1960) (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
23.Vc4! (D13) İncelikli bir vezir sunumu. Siyah terk etti. 1-0 Eğer vezir fedası kabul edilirse 3 hamlede kale fil matı var. Çok basit. 23…Vxc4 24.Kh1+ Vh4 25.Kxh4 Şg8 26.Kh8# 23…f5 ile başlayan umutsuz bir direniş sonucunda ise Siyah çok materyal kaybederdi.
Mustafa Yılmaz – Yair Parkhov, 2022 Avrupa Bireysel Şampiyonası, Slovakya oyununda oluşan konumda(D14) Beyaz, filini uzun çapraza yerleştirmesinin ödülünü vezir kanadında 1 piyon öne geçerek almış; bu kez gözünü rakip şaha dikmiş. Filin attan çok iyi olduğu açıkça görülüyor. 35.h5 Şg7 36.hxg6 Ag5 37.gxf7 Axf7 Materyal farkı 2 piyona yükseldi. 38.Fd5 Ag5 39.Vg8+ Şf6 40.Vf8+ Şg6 41.Vf5 Vd7 Siyah vezir değişiminden kaçınıyor. 42.Vd4 Vh3+ 43.Şg1 Vf5 Siyah, sürekli şah kolluyor ama bu umudu boşa çıkacak. 44. f4 Vb1+ 45.Şf2 Vc2+ 46.Şe1 Vc1+ 47.Şe2 Ah3 48.Ve4 Şf6 49.Ve6+ (D15) Siyah terk etti. 1-0
Soru 5: Siyah’ın oyunu terk ettiği konumda(D15), Beyaz, 50.Vxh3 ile atı mı almalı?
Cevap 5: Hayır, 2 hamlede matı görmeli: 49.Şf6 50.Vf7+ Şh8 51.Vg8#
Fotoğrafları gönderen Mehmet Nuri Altınsoy’a katkılarından dolayı teşekkür ederim.
İYİ AT – KÖTÜ FİL
Kapalı konumlarda, atın filden üstün olduğu birçok örnek oyun vardır. Merkeze veya merkeze yakın bir yere yerleşen at, piyonlar tarafından kısıtlanmış filden üstün olur. At, manevra yeteneği sayesinde kanat oyununda vezir ile çok uyumludur.
Savva Vetokhin (FIDE) – Mark Csernyik(Macaristan) 14 Yaş Dünya Gençler Şampiyonası, 2022 oyununda (D16) beyaz at, kalelerle de pek ala uyumlu biçimde atağa katılıyor ve sonuç alınıyor: 27.Ae6+ Şh6 (27…Şh7?? hemen mat olurdu.) 28.Kh8+ Kh7 29.Kdg8 f6? 30.Af8! Siyah terk etti. 31.Kg6+ mat tehdidini önlemeye kalkarsa kale kaybeder. 30…Kb6 31.Kxh7+ Şg5
Nikolaos Skalkotas – Suat Soylu, Kavala, 1985 oyununda(D17) merkeze oturan siyah at, konum dışı kalan beyaz at bir tarafa iki beyaz filden de güçlü olduğunu hücum organizasyonunda başat rol üstlenerek gösteriyor. Soylu, atağa şöyle başlıyor: 19…Fxh3! 20.gxh3 Kf3! Filden sonra kale fedası kabul edilemez, at devreye girer ve şah- vezir çatalı atar. 21.Ff1 Kxh3 22.Fg2 Vg4 O at illa ki f3’ten çatal atacak! 22.Şf1 Kf8 23.Vd1 Af3 Şahane at, sahibine kesin kazanç konumu bırakıp sahneden çekiliyor. 24.Fxf3 Kfxf3 25.a5 Kh1+ (D18) Beyaz terk etti. 0-1 Çünkü 3 hamlede mat oluyor.
Soru 6: (D18)’teki konumda Siyah’ın 3 hamlede matını bulunuz?
Cevap 6: 26.Şe2 Kxf2+ 27.Şxf2 Kh2+ 28.Şf1 Vg2# (D18a) 0-1
Oyunun tamamını buradan Skalkotas, Nikolaos vs Soylu, Suat: A77 Benoni Defense: Classical Variation, Czerniak Defense, Tal Line • lichess.org izleyebilirsiniz.