37. MERKEZ STRATEJİSİ (3)
Piyon Merkezine Karşı Mücadele
Konumsal satrancın kurucusu, I. Dünya Şampiyonu Wilhelm Stenitz ve onun en sadık takipçisi Dr. Sigbert Tarrasch’ın bütün hallerde piyon merkezi avantajlıdır görüşü, çok değil ilk Dünya Şampiyonluğu yapıldıktan on – yirmi sene sonra, 20. yüzyılın başlarında ortaya çıkan hipermodern satranççılarca kuşkuyla karşılanmış ve merkezde piyonların görevinin hafif figürlere devredileceği savı ileri sürülmüştür. Bu karşı görüş ilkin Aron Nimzowitsch’in 1912’de Avusturya’da Wiener Schachzeitung dergisinde yayımladığı ünlü “Entspricht Dr. Tarraschs ‘Die Moderne Schachpartie’ wirklich moderner Auffasung? ( Dr. Tarrasch’ın Modern Satranç Partisi isimli kitabı modern anlayışa gerçekten uyar mı?)” adlı makalesinde ele alınmış, daha sonraki yıllarda Richard Reti tarafından Modern Görüşler kitabında da etraflıca irdelenmiştir. Nimzovitsch, ünlü Mein Sistem (Benim Sistemim) kitabında da bu görüşlerini şiddetle savunmuştur. Ona göre; “Elbette merkez için diğer figürlere göre daha istikrarlı, kararlı ve dayanıklı olmaları nedeniyle piyonlar en uygundur fakat merkeze yerleştirilen figürler de piyonların yerlerini pekâlâ tutabilirler. Atların, fillerin veya hatta kalelerin merkezi etkileyen baskıları önemli olabilir.” Richard Reti ise bu konuda daha da ileri giderek merkezin piyonlarla işgal edilmesi yerine figürlerle, örneğin fiançetto yöntemiyle köşelere yerleştirilmiş fillerle uzaktan denetlenmesinin yeterli hatta daha güvenli olacağını öne sürmüştür. Reti’ye göre Bir piyon merkezi alet hücumlarıyla kolayca yıkılabilir. Hipermodern görüşler yeni açılış sistemleri ortaya çıkarmış; Reti açılışı, Grünfeld savunması, Hint açılışlarındaki yeni denemeler, Alekhine savunması vd. bu açılış sistemlerinden birkaçıdır.
Dilimize Prof. Dr. Selim Palavan tarafından çevrilen Almanya Satranç Federasyonu antrenörlerinden Sergiu Samarian’ın yazdığı Sistematik Antrenman adlı kitapta hipermodern etkilerle ‘satrançta merkezin öneminin değişmediği ancak merkez egemenliği için yapılan mücadele yöntemlerinin olağanüstü biçimde değiştiği vurgulanarak konu ayrıntılı olarak incelenmiştir. Sistematik Antrenman’dan iki örnek oyun:
Harry Nelson Pillsbury – Mikhail Çigorin, St. Petersburg, 1896
1.d4 d5 2.c4 Ac6 (D1) Merkezi piyon ile işgal etmek yerine yerine at ile kontrol eden bu hamleden sonra oluşan konumlar açılış sistemleri içinde Çigorin Savunması olarak ünlenmiştir.
3.Af3 Fg4 4.cxd5 Fxf3 5.dxc6 Fxc6 (D2) Birer alet ve piyon değişiminden sonra merkezde beyaz piyona karşılık uzun çapraza yerleşmiş siyah fil mücadele ediyor.
6.Ac3 e6 7.e4?! Fb4 8.f3 (D3)
Sadece 8 hamleden sonra meydana gelen D3’teki konumda Beyaz, bütün klasik kurallara göre piyon merkezi kurmuş ve şimdi bunu sağlamlaştırmak için ona birkaç hamle daha gerekliydi. Fakat Siyah’ın tepkisi merkezdeki beyaz piyonların sağlam olmadıklarını gösterdi.
8…f5! 9.e5?! Beyaz, kendi merkez konumunu saklamaya çalışıp bu nedenden ötürü zor bir duruma düşer.
Soru1: Beyaz’ın diğer olanaklarının analizi?
9…Ae7 10.a3 Fa5 11.Fc4 Fd5! (D4)
Beyaz’ın merkezi piyon formasyonu artık bloke edilmiştir; geri kalmış d4 piyonu zayıftır ve -sadece 8 hamle sonra- kaybedilir.
12.Va4+ (12.Vb3 Fxc4 13.Vxc4 Vd7 14.Fg5 nispeten daha iyiydi, her ne kadar bu halde de Siyah’ın kuvvetli bir inisiyatifi mevcut olacaksa da.)
12…c6 13.Fd3 Vb6! (D5)Fb3 yardımıyla beyaz veziri yakalama tehdidiyle.
14.Fc2 Va6! Yine vezir yakalama tehdidiyle, bu kez b7-b5 hamlesi yardımıyla.
15.Fd1 (15.b4? Vc4 16.Fb2 Fb6)
15…Fc4 16.f4
Soru 2: Beyaz, 16.b4 oynayabilir mi?
16…0-0-0 17.Fe3 Ad5 18.Fd2 Ab6 19.Vc2 Kxd4 (D6) Bu piyon kaybından sonra parti aslında kaybedilmiş sayılabilir ve Siyah tarafından zorlanmadan kazanılmıştır.
Oyunun tamamını buradan Harry Nelson Pillsbury vs Mikhail Chigorin (1896) (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
Richard Reti – Akiba Rubinstein, Karlsbad, 1923
1.Af3 d5 2. g3 Af6 3.Fg2 g6 4.c4 d4 5.d3 Fg7 6.b4! (D7) c7-c5 yardımıyla siyah merkezin mümkün olan desteklenişine karşı ‘profilaktik’ bir hücum.
6…0-0 7.Abd2 c5 8.Ab3! (D8) 8.bxc5? Ac6 ve Siyah, kendi merkezini sağlamlaştırır. Şimdi bundan vazgeçmeli çünkü 9.Afd2 yanıtı yüzünden 8…b6 oynanamaz.
8…cxb4 9.Fb2! (Fakat 9.Abxd4 değil 9…e5!) 9…Ac6 10.Abxd4 Axd4 11.Fxd4 Soru 3: 11.Ad2? Neden iyi değildir? 11…b6 12.a3! Fb7 13.Fb2 bxa3 14.Kxa3 Vc7 15.Va1 (D9) Çapraz ve düşey baskı!
15…Ae8 16.Fxg7 Axg7 17.0-0 Ae6 18.Kb1 Fc6 19.d4 (D10)Tam anlamıyla metamorfoz, (değişiklik): Siyah’ın piyon merkezi ortadan kalkmıştır, Beyaz ise şimdi kuvvetli bir piyon merkezi kurmaktadır.
19…Fe4 20.Kd1 a5 21.d5 Beyaz, iyi c5 hanesini terk edip daha iyi olan c6 hanesini elde etmektedir.
21…Ac5 22.Ad4 Fxg2 23.Şxg2 Kfd8 24.Ac6 Kd6 25.Ke3 Ke8 26.Ve5! (D11) Bu hamle, Siyah’ı f7-f6 oynamağa zorlamakta ve böylece Ac6’nın kuvvetli konumunun e7-e6 yardımıyla sarsması olanağı ortadan kaldırılmaktadır.
26…f6 27.Vb2 e5 28.Vb5 Şf7 29.Kb1 Ad7 30.f3 Kc8 31.Kd3! (31…Ab8 yanıtını 32.c5! ile karşılayabilmek için.)
31…e4!? Ata iyi e5 hanesini sağlayan piyon fedası.
32.fxe4 Ae5 33.Vxb6! (D12)
33…Axc6 (33…Axd3 34.exd3 ümitsizdir.)
34.c5! Kd7 35.dxc6 Kxd3 36.Vxc7+ Kxc7 37.exd3 Kxc6 38.Kb7+ Şe8 39.d4 Ka6 (D13) Oyun sonu kaybedilmiştir.
40.Kb6! Ka8
Soru 4: Acele olarak – tahtadaki aletleri hareket ettirmeden- 40…Kxb6 41.cxb6 sonrasında meydana gelen piyon finali nasıl kazanılır?
41.Kxf6 a4 42. Kf2 a3 43.Ka2 Şd7 44.d5 g5 45.Şf3 Ka4 46.Şe3 h5 47.h4 gxh4 Şe7 49.Şf4 Şd7 50.Şf5 (D14) 1-0
Oyunun tamamını buradan Richard Reti vs Akiba Rubinstein (1923) Reti to Roll (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
KİMDİR?
Prof. Dr. Selim PALAVAN (1909-1995)
Aslen Ahıska Türklerinden Karslı bir ailedendir. 5 yaşında iken mikrobiyoloji profesörü olan babasının Odesa’ya yerleşmesi üzerine çocukluğu ve gençliği bugünkü Ukrayna’da geçmiştir. Odesa Yüksek Mühendislik okulundan mezun olup Rusya’da mühendis ve akademisyen olarak çalışmıştır. 1943 yılında ailece İstanbul’a göç etmişler ve Selim Palavan İstanbul Teknik Üniversitesinde, Eskişehir’de Osmangazi Üniversitesi’nde makine profesörü olarak çalışmıştır. Başta Süleyman Demirel, Turgut Özal ve Necmettin Erbakan olmak üzere birçok ünlü siyasetçinin ve devlet adamının hocalığını yapmıştır. 7 yabancı dili ana dili gibi yazıp konuşan Palavan, Moskova’da çalıştığı sıralarda satranca merak sarmış, kısa zamanda usta satranççı olmuştur. Bir yandan da müzikle amatörce uğraşmış ve piyano çalmıştır. 1943-1944-1945 ve 1946 yıllarında İSD’de yapılan Türkiye Satranç Birinciliği turnuvalarında rakiplerinden açık ara ileride şampiyon olmuştur. Türkçe ilk satranç kitabını da 1943’te Modern Satranç Kitabı adıyla yayımlamıştır. Emekli olduktan sonra hemen tek uğraşısı satranç olan Palavan’ın Satrançta Kale Finalleri, Satrançta Piyon Finalleri, Satrançta Dünya Şampiyonluğu, Satranç Kitabım gibi özgün eserlerinin yanısıra Satrançta Ustalık Dersleri (A. Suetin), Satrançta Sistematik Antrenman (S.Samarian), Gençler İçin Satranç (B.J. Withuis – H. Pfleger) gibi Rusça’dan ve Almanca’dan Türkçe’ye çevirdiği birçok satranç kitabı vardır. Palavan, 1995’te İstanbul’da ölmüştür.
ÇÖZÜMLER:
Soru 1:
8…f5!’ten sonra (D4a) seçim Beyaz için zordur, örneğin:
9.exf5 exf5 10.Fc4 Ve7+ 11.Şf2 0-0-0 (D4aa) ve Siyah’ın durumu biraz daha iyidir.
9.Fe2 Vh4! 10.g3 Vh3 11.Ff1 Vh5 12.Vd3 Af6 13.Fg2 0-0-0! (D4ab) Siyah avantajlı (Issajev- Simagin Yazışmalı Parti, 1952)
9.Fc4! Bu hamlenin en iyi devam yolu olduğu tespit edilinceye kadar yüzyılın yarısından fazla zaman geçmiştir. 9…Vh4+ 10.g3 Vh3 11.Vb3! (D4ac) Büyük karışıklar ile.
Soru 2: Hayır. 16.b4?(D5a)
16… Fb6 17.Va6 (veya 17.Fe3 f4 18.Fxf4 Fxd4 ile 19…Ag6) 17…Fxa6 18.Fe3 f4 19.Fxf4 Fxd4 20.Kc1 Fxc3+ 21.Kxc3 Ad5 (D5aa) Bir kalite kaybeder.
Soru 3: 11.Ad2? (D8a) iyi değildir çünkü 11…Vxd4 12.Fxa8 Ag4 13.0-0 Vxa1 (D8b)
Soru 4:40…Kxb6 41.cxb6 sonrasında (D13a) oyun sonu kolayca kazanılmıştır: 41…Şd8 42.e5 fxe5 43.dxe5 a4 44.e6 a3 45.b7 Şc7 46.b8V+ Şxb8 47.e7 a2 48.e8V+ (D13b)
Çok kıymetli satranç bilgilerini paylaşan siz değerli hocama teşekkür ederim.
Emeğinize sağlık.