KOMBİNEZON SANATININ BÜYÜK USTALARI
30. Mikhail TAL (1936 -1992)
Letonya’nın başkenti Riga’da doğmuştur. Doğum yerine atfen Riga Kaplanı olarak anılır. 20 yaşında pek çok tanınmış büyük ustanın önünde SSCB şampiyonluğunu kazanınca ünlendi. Rahmetli Mümtaz İdil’in de belirttiği gibi “ Son derece saldırgan oyun karakteri, oyunlarının her birinde kendini gösteren ateşlilik, kombinezonlarındaki olağanüstü zenginlik, taş fedaları ve beklenmedik taktik hamleleri ile bu genç oyuncu herkesi şaşırtmaktadır. Tal, hemen bütün oyunlarında taş feda etmektedir. Karşısındaki oyuncu bazen bu taşı alır bazen de almaz ama her koşulda bu feda hamlesini bir fırtına, karşısındaki oyuncuyu aptallaştıran bir saldırı dalgası izlemektedir.” (Atak Oyunun İki Dehası Alakhin ve Tal)
Tal, 1958 Portoroz Turnuvasını kazanınca Grandmaster (Büyükusta) oldu. Bir yıl sonra da adaylar turnuvasında anlı şanlı rakiplerini geride bırakıp Dünya şampiyonu Botvinnik ile final maçı oynamaya hak kazandı. 1960 baharı Tal’e Dünya satranç şampiyonluğu ünvanını getirir. Sıradan bir oyuncu iken bu kadar kısa zamanda ve böyle bir hızla zirveye yükselen başka satranççı yoktur Dünya’da. Tabii ki düşüş de ani olur. Sovyet satrancının her şeyi olan Botvinnik çalışma odasına kapanır, Tal’in oyunlarındaki fedaların boşluklarını bulur ve bir sene sonra tamamen kapalı konumsal oyun yöntemiyle Riga sihirbazından tahtını ve tacını geri alır. Daha sonraki yıllarda başta böbrek rahatsızlığı olmak üzere birçok hastalıkla uğraşan Mikhail Tal,ara sıra yine parlak oyunlar çıkardıysa da bir daha asla Dünya Şampiyonu olduğu yıllardaki oyun gücüne ulaşamadı.
Hayal gücü çok geniş ve güçlü ataklarıyla pek çok başarı kazanmıştır. Pek çok oyunu rakiplerinin karmaşık pozisyonlarda doğru savunmayı bulamaması sayesinde kazanmıştır. Yine de bu oyunlar seyircilerde hayranlık ve heyecan yaratmıştır. Satranç otoriteleri tarafından tüm zamanların en büyük hücum oyuncusu olarak olarak kabul edilmiştir. Tal kombinatif becerilerinin şaşırtıcılığı sebebiyle “Riga Sihirbazı” olarak da anılır. Sezgisel fedaları pek çok zaman oyun sonrası analizlerde çürütülür ama masa başında Tal ile başa çıkmak inanılmaz güçtür. “Fedalar ikiye ayrılır, gerçek fedalar ve benimkiler!” sözü ünlüdür.
Tal – Toluş, SSCB Birinciliği, 1957
30.e5! (D1) Çok şaşırtıcı bir yarma. Tam 4 siyah taş bu piyonu alabilir ayrıca g5 karesindeki fil de siyah piyonun süngüsünün ucunda. Beyaz’ın hedefi rakip şaha giden yolları açmak, bu uğurda ne bedel ödenecekse hepsini göze almış. Oyun şöyle devam etti: 30…Kxe5 (Eğer, 30…fxg5 oynansaydı 32.Fxg6 hxg6 32.Vh8+ Şf7 33.Kh7+ Beyaz üstün)
31. Fxg6, Kb7 32.Ae4! fxg5 33.Kf1 Kxe4 (Yoksa 34.Af6 ile felaket gelecekti.)
34.Fxe4 Kg7 35.Kf6 Fxg4 36.Khf1 Ad7 37.Kxd6 Ve7 38.Kxa6 Şh8 39.Fxh7 Ab8 (D2)
Taşlar havada uçuşuyor, Siyah şahını kurtaramıyor. “Tal, Toluş’a soluk aldırmıyor.” (Kotov)
40.Ff5+ Şg8 41.Fe6+ Fxe6 42.Kxe6 Siyah terk etti. 1-0
Oyunun tamamını buradan Mikhail Tal vs Alexander Tolush (1957) Sorun değil Tolush (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
Mikhail Botvinnik – Mikhail Tal, Dünya Şampiyonluğu Ünvan Maçı, Moskova, 1960
“Botvinnik – Tal, 1960 Dünya Şampiyonluğu maçı olağanüstü ilgi uyandırdı. Maç ünlü Tverkoy Bulvarı’ndaki Puşkin Tiyatrosu’nda oynanıyordu ancak giriş bileti bulabilen 1100 kişiden çok daha fazla meraklı her akşam dışarıda hamlelerin yansıtıldığı panolardan oyunları izliyordu.”
30. Oyun, Şah- Hint Savunması
1.c4, Af6 2. Af3 g6 3. g3, Fg7 4.Fg2, 0-0 5.d4, d6 6. Ac3, Abd7 7.0-0, e5 8.e4, c6 9.h3, Vb6 10. D5, cxd5 11.cxd5, Ac5 12. Ae1, Fd7 13. Ad3, Axd3 14.Vxd3, Kfc8
Selim Palavan ve Cemalettin Talum imzalı Satrançta Dünya Şampiyonluğu kitabında bu oyun yorumlanırken Tal’den şu alıntıya yer verilmiş: “Burada, oyun ortasında hangi planı uygulayacağımı uzun uzun düşündüm. Çünkü bu konumda (sanki siste olduğu gibi) atın f4 hanesinde feda edilmesini ilk defa düşündüm ve c8 karesine şah kalesini getirdim; hem a7 piyonunu korumasız bırakmamak hem de hasmın dikkatini şah kanadına çekmemek için.” Modern satrançta psikolojik faktörün rolünü gösteren oldukça ilginç nottur. (Palavan – Talum)
15.Kb1, Ah5 16.Fe3, Vb4 17. Ve2, Kc4 18. Kfc1, Kac8 19. Şh2, f5! Siyah, vezir kanadındaki hareketliliği şah kanadına da aktardı. 20.exf5, Fxf5 21.Ka1 Af4!! (D3)
Yine Tal, analizlerinde bu hamle (21…Af4) hakkında, “Bence bu hamlenin meydana getirdiği tartışmalar geçersizdir. Bu hamle, diğer bütün devam yolları fena oldukları için zaten iyidir. Ne olursa olsun, at fedasından sonra Siyah, tahtada büyük bir etkinlik sağlamıştır. Bu da özellikle uzun zaman işsiz kalmış Fg7’nin canlandırılması sayesinde hissedilmektedir. Fedanın kabulü zorunludur.” Palavan ve Talum’un kitabında yer alan şu yorum da eklenmelidir: “Tal, satranç tarihinde çok özel bir yere sahiptir. Parlak stil, sayısız fedalar, nefes kesen kombinezonlar sayesinde belki de bu yüzyılın en popüler şampiyonu oldu. Karışık konumlarda dahiyane buluşlarla ünlüdür, bu nedenden ötürü daima gergin ve karışık durumlar meydana getirmeğe çalışıyordu.”
22.gxf4, exf4 23.Fd2?!
“Oyundan sonra yapılan analizlerde, 23.a3!? (D3a) hamlesinin Beyaz’a üstünlük sağladığı ileri sürülmüştür. Tal sırrının bir kısmı buradadır çünkü hücum etmek daima savunmadan daha kolaydır.”
23…Vxb2 24.Kab1, f3 “Tal, atı feda ederken bu hamleye güveniyordu.”
25.Kxb2? “Psikolojik hata. Beyaz’ın bir figür fazlası var, onun için vezirlerin değiştirilmesi elverişli gözükmektedir fakat 25.Fxf3, Fxb1 26.Kxb1 Vc2 27.Kc1, Vb2 28.Kb1 vs. artık daha iyi idi.”
25…fxe2 26.Kb3, Kd4 27.Fe1, Fe5+ 28. Şg1 Ff4?! (D4)
“Burada Siyah, hemen kazanabilirdi. 28…Kxc3 29.Kbxc3 Kd1 30.Kc4, Fb2” (D4a)
29.Axe2, Kxc1 30.Axd4 Kxe1+ 31.Ff1, Fe4 32. Ae2, Fe5 33.f4 Ff6 34. Kxb7, Fxd5 35. Kc7 (35.Kxa7, Kxe2 36.Fxe2, Fd4+)
35…Fxa2 36.Kxa7, Fc4 37.Ka8+ Şf7 38. Ka7+ Şe6 39. Ka3, d5 40.Şf2, Fh4+ 41.Şg2, Şd6 42. Ag3 Fxg3 43. Fxc4 dxc4 44.Şxg3, Şd5 (D5)
Ortalık sadeleşince Siyah için kazanılmış kale oyun sonuna geçildi.
45.Ka7, c3 46. Kc7 Şd4 Beyaz terk etti. 0-1 “Tipik bir Tal partisi.” (Yorumlar: Palavan – Talum)
Dünya Şampiyonlğunu Tal’e kaptırınca Botvinnik şunları demiştir: “ Onun karmaşık varyantları hesaplayabilme yeteneğine çok şaşırmıştım. Pozisyonun nesnelliğine pek önem vermiyor, iyi ya da kötü olacağını düşünmeden taşlarını bir yerlere yerleştirmekten başka bir şey düşünmüyordu. Tek yapabildiğiniz son derece zor varyantları hesaplamaktan ibaret kalıyordu. Taktik olarak benden iyi oynuyordu ve ben de hatalar yaptım.”
Mikhail Tal – Johann Hijartarson,Reykjawik, 1987
Kapalı İspanyol açılışından gelen yukarıdaki konumda (D6) Tal, ömrünün son demlerinde olmasına karşın bir genç cesaretiyle oyunu açmak için koskoca kalesini piyonun önüne atıyor.
36.Kc5! Va5 Eğer Siyah, 36…dxc5 ile piyonu alsaydı Beyaz’ın 37.Acxe5 ile önüne geçilemez mat atağı başlardı. Siyah, muhtemelen en azından vezirleri a1 karesinde değiştirmek amacında ama Tal saldırılarına bir ara verirse…
37.Kxb5 Ac7 38.Kb8 Vxd3 (D7) Yine şaşırtıcı bir figür fedası!
39.Acxe5! Buyurun isterseniz atı da alabilirsiniz? 39…dxc5 oynanamayacağı anlaşılabiliyor. 40.Vxe5+ Şh6 41.Vg5+ Şg7 42.Ve7+ Şh6 43.Vf8+ Ag7 44.Vxf4 ve sonraki hamlede mat.(D7a)
39…Vd1+ 40.Şh2 Ka1 Siyah da mata oturdu ama zamanı yok.
41.Ag4+ Şf7 42.Ah6+ Şe7 43.Ag8+ (D8) Siyah terk etti. 0-1 Zira, 43…Şf7 44.Ag5#
Oyunun tamamını buradan Mikhail Tal vs Johann Hjartarson (1987) Kırık Hjarted (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
TAL OYUNLARINDAN SEÇME KOMBİNEZONLAR
2.
- Siyah nasıl kazanır? 2) Beyaz nasıl kazanır?
3. 
3) Beyaz nasıl kazanır? 4) Beyaz nasıl kazanır.
ÇÖZÜMLER
- Toran – Tal, 1961 oyununda Tal, şöyle devam etti: 16…Kxe3! 17. Fd5+ Şh8 18.Af7+ Vxf7!! 19.Fxf7 Kd3 20.Ve2 Fxd4 21.Şg2 Ae5 22.Kd1 Ke3 23.Vf1 Fe4+ 24. Şh3 Kf3 25.Ve2 Ff5+ 26.Şg2 Kf2+ ve Beyaz terk etti. 0-1 Baş döndürücü bir kombinezon. Oyunun tamamını buradan Roman Toran Albero vs Mikhail Tal (1961) Toran İki (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
- Tal – Tringov, 1964 oyununda Tal, 15.Fxf7+ ile kazandı.
15…Şxf7
(15…Şd8 16. Ag5 Vc4 17.Kd5+)
16.Ag5+ Şe8 17.Ve6+ 1-0 Oyunun tamamını buradan Mikhail Tal vs Georgi Tringov (1964) (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
3) Tal – Forbis, 1988 Simultane gösteride Tal, birkaç hamle önce kalesini feda etmiş, şimdi de atını kurban ediyor: 24.Ad5!! Bu saptırma fedası, siyah veziri g7’yi korumaktan uzaklaştırdığı için kabul edilemez.
(24…Vxd5 25.Vg5+ Şh8 26.h6 Kg8 27.Vf6#)
24…Kfe8 25.Vg5+ Şh8 26.h6 e4 27.f6 Kg8 28.Vg7+ Kxg7 29.hxg7+ Şg8 30.Ae7# İnanılmaz derecede şaşırtıcı ve enfes. (Y. Seirewan – Satrançta Kazandıran Taktikler) Oyunun tamamını buradan Mikhail Tal vs Robert Forbis (1988) Daha İyi veya Daha Kötü (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
4) Tal – Najdorf, Leipzig, 1960 oyununda Tal, kombinezona kalite fedası ile başlıyor. 21.Kxe4! Temel savunucu yok ediliyor. 21…dxe4 22.Ff6! Vb6 23.Fxg7 Kfe8 24.Fe5 Vg6 (24…Ve6 25.Ah6+ Şf8 26.Ag4 daha iyi.) 25.Ah6+ Şf8 26.f5 1-0 Oyunun tamamını buradan Mikhail Tal vs Miguel Najdorf (1960) Verilen Sözler Tutuldu (chessgames.com) izleyebilirsiniz.