26. KOMBİNEZON SANATININ BÜYÜK USTALARI
2. Paul Morphy (1837-1884)
Erkek fertlerin tamamının sabah akşam satranç oynadığı bir evde, Nev Orleans Louisiana’da dünyaya gelen Morphy daha 12 yaşındayken çok kuvvetli satranç oyuncusuydu. Hukuk okuyan Morphy, 1857 Amerika Satranç Kongresi Turnuvasını ezici bir üstünlükle kazandı. Artık Amerika’da kendisiyle baş edecek rakip bulamayınca Avrupa’ya satranç oynamaya gitti. Londra’da ve Paris’te o zamana değin ünlenmiş kim varsa yendi. Anderssen’e karşı kazandığı maçtan sonra Dünya’nın en iyi oyuncusu kabul edildi. Anderssen de Morphy ile oynadıkları maçtan sonra rakibinin oyun gücünü şöyle belirtmiştir. “Bu adamla mücadele etmek boşunadır. Bana çok fazla geldi. O, makine gibi dakik ve hatasızdır, ben ise basit bir faniyim. Morphy satranca bir ressam ciddiyeti ve büyük bir özenle yaklaşıyor, satranç oynamak onun için kutsal bir vazife…”1859’da ABD’ye dönen Morphy’de ne yazık ki genç yaşında psikolojik rahatsızlıklar baş gösterdi ve bir daha satranç masasının başına oturamadı. 47 yaşında doğduğu kentte öldü.
Morphy ile satrançta fantastik çağ kapanmış, modern satranç çağının kapısı aralanmıştır.
“Morphy’nin yenilmezliğinin sırrı neydi? Sanırım ender rastlanan doğal bir yetenek, engin bir bilgi ve gelişmiş bir “pozisyon hissi”nin birleşmesi. Morphy, satrancın gelişiminde bir sonraki, daha olgun aşamayı temsil ediyordu ve onu hiç düşünmeden XX. yüzyılın büyük ustalarının ilk örneği sayabiliriz. Bir zamanların Philidor’u gibi o da zamanın önünde yürüyordu. Euwe’ye göre ‘bir dâhiyi diğerlerinden ayıran özellik, yaşadığı devrin ilerisinde olması ise Morphy kusursuz bir satranç dâhisiydi.
O, kendiliğinden açılışın 3 ana ilkesini tespit etti:
1) Figürlerin hızlı gelişimi,
2) Merkezin ele geçirilmesi,
3) Hatların açılması.
Yaratıcılık, dakik hesap ve planların uygulanmasındaki metotluluk onun oyununu farklı kılan özelliklerdi.
Fischer’e göre Morphy’nin doğal yeteneği 20. yy’ın en iyi satranççılarını yenmek için yeter de artar bile. (G. Kasparov – Benim Ustalarım)
Morphy – X
Rakibin adı bilinmiyor, tarih ve yer belirtilmemiş. Kaynak: Knaurs Schachbuch
1.e4, e5 2.Af3, Ac6 3.Fc4, Af6 (D1)
İki At Savunması, o yıllarda ne kadar biliniyordu ve oynanıyordu ki yoksa adsız rakip bilmeden mi girdi bu yola?
4.d4 exd4 5.0-0, Axe4 Oyun hareketlendi birden, Siyah 2 piyon önde ama gelişimde çok geride. Morphy, hafif figürlerini geliştirdi, rok attı, şahını güvenceye aldı.
6.Ke1, d5 7.Fxd5! Vxd5 8.Ac3, (D2)
Morphy, önce bir fil verdi, şimdi ise Ac3 ile hem vezire hem açmazdaki ata saldırıyor. Siyah, vezirini kaçınca atını kaybedecek. Beyaz atı piyonla alamaz yoksa vezirini vezire kaptırır. Bu taktik motifler o gün için çok yeni ve bunları ancak Morphy yapabilir.
8…Vh5 9.Axe4 Fe6 Açarak şah atağını önledi ama…
10.Aeg5 Fb4 Siyah konumu doğru değerlendirmekten çok uzak. Uzun rok belki onun için daha iyi olurdu.
11.Kxe6+, fxe6 Siyah, kalite fedasını belki hiç beklemiyordu.
12. Axe6 Vf7 Beyaz’ın tehditleri çoğaldı. Şah ortada kalınca bu çok normal.
13.Afg5, Ve7 14.Ve2, Fd6 (D3)
Siyah, savunmada zorlanıyor. 14…Şd7 belki daha iyi olurdu. Bundan sonraki hamlelerde Morphy, sürekli şah çekecek, ta ki mat edene kadar.
15.Axg7+ Şd7 Açmazdan yararlanarak siyah şahı ölüm çukuruna yuvarlıyor.
16.Vg4+ Şd8 17.Af7+! Vxf7 (D4)
Beyaz, ayak altında dolaşan atlardan birini oyun dışı bırakıyor, filine etkili bir kare açıyor.
18.Fg5+ Fe7 19.Ae6+ Şc8 20.Ac5+ Şb8 (D5)
Boğmaca matı motifi görüldü.
21.Ad7+ Şc8 22.Ab6++, Şb8 23.Vc8+!! Kxc8 24.Ad7# (D6)
1-0
Paul Morphy – Duke Karl ve Count Isouard, Paris, 1858
1.e4, e5 2.Af3 d6 Bu hamle Siyah’ın Philidor Savunması seçimidir. Siyah’ın şah filini içeride bıraktığı için fazla rağbet görmüyor artık. 3.d4 Fg4? (D1)
Reti’nin de Satrançta Büyük Ustalar kitabında belirttiği gibi bu fil hamlesi açıkça tempo kaybıdır. 4.dxe5 Fxf3 Zorunlu, eğer 4…dxe5? 5.Vxd8 Şxd8 6.Axe5 ile Siyah piyon kaybederdi. 5.Vxf3 dxe5 6.Fc4 (D2)
Çok ilginç, Morphy gelişim temposu ile mata oturdu, Çoban matı istiyor. Rakipler iki kişi; biri nasılsa bu tehdidi görür!
6…Af6 7.Vb3! Ve7 Açılışta Morphy, sürekli vezirle oynuyor ama onun bir nedeni var: çifte tehdit yapıyor, hem b7 hem f7 ateş altında. Siyah’ın da son hamlesi takdire şayan. Eğer acele ile Beyaz 8.Vxb7 oynarsa 8…Vb4+ ile vezirleri değişecek.
8.Ac3 c6 9.Fg5 b5 10.Axb5! (D2)
Başarılı bir kombinezonun başlangıcı. Morphy’nin çağdaşlarından şöyle farklı ki bir saldırıda tüm figürlerine görev veriyor.
10…cxb5 11.Fxc5+ Abd8 12.0-0-0 Kd8 (D3)
Üç hamle önce açmaza alınan f6daki at ne yazık ki hemcinsini koruyamıyor, şimdi ise Morphy uzun rok atıp mutlak açmazdaki diğer ata yükleniyor, onu korumak için kale oynadı yerinden.
13.Kxd7! Kxd7 14.Kd1 Ve6 Siyah’ın kalesi ve fili yerlerinde uyurken Beyaz tüm hatlarıyla hücumda.
15.Fxd7+ Axd7 (D4)
Vezirleri değiştirme talebi kabul edilmiyor, acı son hazırlanmış sadece uygulamak kalıyor. Bu konumda Beyaz’ın 2 hamlede matını gören elini kaldırsın.
16.Vb8+ Axb8 17.Kd8# 1-0
Görkemli bir bitiriş. Vezir fedası ve kale-fil matı. Seyrine doyum olmuyor.