SU KUŞLARI
TAKIM: ANSERIFORMES, Kazsılar
FAMİLYA: Anatidae, Ördekgiller
Sakarca (Anser albifrons)
Vücut uzunluğu 65-78 cm’dir. Grimsi renktedirler. Ülkemizde yaygın olarak gözlenen boz kazdan daha küçüktür. Gaga dibinden alna kadar uzanan beyaz bir gölge ve karın altında gözlenen koyu çizgiler mevcuttur. Ayakları turuncu ve gagaları pembe renktedir. Gençlerinde alındaki beyaz leke yoktur sakarca kazlarının boz kazdan daha kısadır ve üst uçma tüyleri boz kazlara nazaran daha koyu renktedir. Boz kazlardan daha hızlı kanat çırparlar.
Yurdumuzda kışın sürüler halinde daha çok Orta Anadolu’daki göllerde gözlenmektedir. Eylül-Ekim ayları yurdumuza gelen sakarca sürüleri, şubat ayından itibaren kuzey ülkelerine göç etmektedir. Kuzeyde tundralarla kuluçkaya yatmaktadırlar. Ülkemizde kışın tüm sulak alanlarda yaygın olarak gözlenmektedir. Özellikle başta Tuz gölü havzası ve civar göller olmak üzere, Van gölü havzası, Çukurova ve Göksu deltaları ile Trakya’da yaygındırlar. Ülkemiz dışında, Avrupa’da (İspanyol hariç), Balkanlarda, Ortadoğu ile Doğu Asya’da kışlamaktadır.
Tek eşlidirler. 5-6 yumurta bırakırlar. Kuluçka süreleri 27-28 gün sürer. Yavrular yaklaşık 1,5 ay sonra uçmaya başlarlar. Ekili alanlarda bitkiler, tane ve tohumlarla beslenmektedir.
Dikkat edilmesi gereken hususlar: Sakarca kazı ile diğer kazların arazide tanımlanması genellikle güçtür. Aşağıda avları yasaklanmış olan bazı kazların tanımlanması avcıya yardımcı olacaktır.
Boz kaz (Anser anser)
Boz kaz
Ülkemizde gözlenen kazların en büyüğüdür. (Vücut uzunluğu 75-90.’cm’dir.) Gagası ve ayakları pembe renklidir. Uçarken karın altı pürüzsüz boz renktedir. Sakarca kazında enine çizgiler barizdir. Gaga dibinde sakarca kazında olduğu gibi beyaz bölge yoktur. Uçarken kanat örtü açık grimsi, uçma tüyleri koyu renkli gözükür. Sakarca kazında alttan kanat örtü ve uçma tüyleri de koyu renkli görülür.
Küçük Sakarca Kazı (Anser erythropus)
Küçük sakarca kazı
Vücut büyüklüğü 53-66 cm.’dir. Kış konuğudur. Küçük Sakarca kazı, kazlardan en çok Sakarca kazına benzemektedir. Boyca Sakarca kazından küçük olan Küçük Sakarca kazının gaga ve ayakları pembe renktedir. Gagası ve boynu Sakarca kazından daha kısadır ve gaga dibindeki beyaz bölge ise alına kadar uzamaktadır. (Sakarca da bu beyazlık sadece gaga dibinde gözlenmektedir.) Eğer yaklaşılabilirse, Küçük Sakarca kazının göz çevresi halkasının sarı olduğu da göze çarpmaktadır.
Fasulye Kazı ya da Tarla Kazı (Anser fabalis)
Fasulye kazı
Çok nadir olarak kış konuğudur. Daha Kuzey ve Batı Anadolu’da gözlenir. Vücut uzunluğu 66-88 cm.’dir. grimsi rengin hakim olduğu Fasulye kazı uçarken boynu koyu renkte gözlenir. Ayak turuncu renktedir. Gaga siyah ve ucuna doğru turuncu bant gözlenir. Uçarken üst kanat tüyleri Küçük Tarla kazından daha koyu görülür.
Suna (Tadorna tadorna)
Suna
Vücut uzunluğu 58-71 cm.’dir. uçarken siyah-beyaz renklerdegibi gözlenen suna
ördeğinin, başı koyu yeşil, göğsü kahverengimsi, karın altı siyah renkte olup, boyun alt kısımları, vücudun yanları, kuyruk altı ve üstü tüyleri beyaz renktedir. Kanat uçma tüyleri koyu renkte iken, örtü tüyleri beyazdır. Ayakları ve gagaları kırmızımsıdır. Erkekte dişiden farklı olarak, üreme döneminde gaga üzerinde kırmızımsı bir kabartı oluşmaktadır.
Ülkemizde yerlidir, ancak ülkemize kışlamaya gelen göçmenler de mevcuttur. Özellikle Orta ve Doğu Anadolu’daki acı ve tuzcul sulak alanlarda üremekte, ayrıca Akdeniz ve Ege kıyılarında gözlenmektedir. Kuzey Avrupa’da, özellikle Doğu Akdeniz ülkelerinde ve Orta Asya’da üremektedir. Suna; Avrupa’nın kuzey batısında ve güneyinde, Kuzey Afrika ve Ortadoğu’da kışlamaktadır.
Dikkat edilmesi gereken hususlar: Suna ördeğinin yakın akrabası olan ve kahverengimsi bir görünüme sahip olan Angut (Tadorna ferruginea) ülkemizde koruma altına alınmıştır.
Angut
Özellikle kışlama sayıları ülkemizde aşırı ve avcılıktan ötürü azalmıştır. Avlanmaması gereken kuş türleri arasındadır.
Su Yüzeyinden (Dalmadan) Beslenen Ördekler :
Yeşilbaş (Anas platyrhynchos)
Vücut uzunluğu 51-62 cm.’dir. erkek ve dişi farklıdır. Erkek isminden de anlaşılacağı gibi parlak yeşil bir başa, sarı-iri bir gagaya, koyu kahverengimsi bir göğse ve gri renkte gövde yanlarına sırt ve omuz tüylerine sahiptir. Erkeklerde belirgin olarak kuyruk kıvrık bir görünümdedir. Uçma tüyleri koyu renktedir. Erkek ve dişide ikincil uçma tüyleri (aynası) mavimsidir ve her iki yanında belirgin beyaz renkte bir şerit mevcuttur. Kuyruk tüyleri beyaz kuyruk altı ve üstü tüyleri siyahtır. Dişi genel anlamda boz bir renge ve turuncumsu bir gagaya sahiptir.
Tüm Avrupa, Asya ve Amerika kıtalarında yaşamaktadır. Ülkemizde yerlidir, ancak kuzeyden kışlamak için gelenler de çoktur. Tüm Türkiye’de gözlenmektedir, ancak Orta Anadolu’daki sulak alanlarda daha yaygındır. Kışın ülkemizde iç göllerin yanında deniz kıyısında ve lagünlerde de gözlenmektedir.
Boz Ördek (Anas strepera)
Boz ördek
Vücut uzunluğu 46-56 cm.’dir. erkek ve dişi farklıdır. Erkekler genel olarak grimsi bir renkte olup altı tüyleri siyahtır. Uçarken ikincil uçma tüylerinde beyaz ve siyah renkteki panel, omuz tüylerindeki kestane-kahverengimsi renk ile karındaki beyazlık göze çarpar. Gagası koyu renkte olup, yeşilbaştan daha kısadır. Dişileri boz renktedir ve ikincil uçma tüylerindeki beyaz panel ve omuz tüylerindeki kestane renk uçarken göze çarpar.
Yerli ve göçmendir. Ülkemizde başlıca Orta Anadolu ve Doğu Anadolu olmak üzere tüm bölgelerde kaydedilmiştir. Boz ördeğin, Orta ve Doğu Anadolu’da ürediği düşünülmektedir. Türkiye dışında Kuzey Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika’da gözlenmektedir. Güney ve Kuzey-batı Avrupa’da Kuzey Afrika’da ve Arap Yarımadası’nda kışlamaktadır. Avrupa’da sayılarında büyük düşüşler gözlenmektedir.
Fiyu (Anas penelope)
Vücut uzunluğu 45-51 cm.’dir. erkek ve dişi farklıdır. Erkek kahverengimsi bir başa, belirgin sarımsı bir renkte bir alna ve tepeye, kırmızımsı renkte bir göğse, grimsi vücuda, siyah renkte kuyruk altı tüylerine sahiptir. Uçarken karın altı beyaz renkte gözlenen fiyu erkeğinin, uçma tüyleri koyu renkte olup omuz örtü tüylerinde beyaz bir panel mevcuttur. Suda iken kanatlar ile karının yanları arasında beyaz bir çizgi göze çarpar. Dişi ve erkekteki ikincil uçma tüyleri, (ayna) yeşilimsidir ve gagaları küçüktür. Dişi grimsi-kahverengi bir vücuda, beyaz karın altına sahiptir. Sırt ve vücudun yanlarında çizgiler mevcuttur.
Ülkemizde kış göçmenidir, ancak az sayıda üreme olasılığı vardır. Ülkemizde hemen her bölgedeki göller, bataklıklar dalyanlar ve lagünlerde gözlenmektedir. İskandinavya, Kuzey Rusya, Güney Sibirya’da kuluçkaya yatar ve Batı, Orta ve Güney Avrupa’da, Kuzey Afrika ve Ortadoğu’da kışlar.
Çıkrıkçın (Anas querguedula)
Vücut uzunluğu 37-41 cm.’dir. Çamurcundan biraz büyüktür. Erkek ve dişinin görünümü birbirinden farklıdır. Erkek kahverengi bir başa sahip olmasına rağmen tepeden enseye uzanan bölge daha koyudur. Erkek gaga ucundan başlayarak, gözü de içine alan ve enseye kadar uzanan beyaz çizgi ile hemen tanınmaktadır. Göğsü çizgili ve daha açık kahverengilidir. Karın altı grimsi-beyaz iken, kanat altları beyaz, üst kanat örtü tüyü grimsi-mavidir. Erkeğin sırtta yer alan koyu siyah renkli süs tüyleri kanatlara doğru sarkmaktadır. Gaga ve ayaklar gridir. Dişi erkekteki ayna yeşil ve her iki tarafında beyaz şerit bulunmaktadır. Dişi açık kahverengi görünümünde olup, başın tepesinden enseye kadar olan bölge ile gaga dibinden gözü içine alan bölgede koyu renktedir. Dişinin kanat örtü tüyleri grimsi-mavi ve karın altı beyazdır. Gaga ve ayaklar erkekteki gibidir.
Ülkemizde yaz göçmeni olarak gözlenir. Orta ve Doğu Anadolu, Karadeniz, Ege bölgelerinde üreyebilir. Türkiye dışında batı ve doğu Avrupa’da Kuzey Asya’da gözlenmektedir. Güney yarıkürede ve Ortadoğu’da kışlamaktadır. Neredeyse yarım milyon çıkrıkçın ülkenizin de dahil olduğu Avrupa ülkelerinde avlanmaktadır. Bundan ötürü sayılarında büyük azalmalar gözlenmektedir.
Kılkuyruk (Anas acuta)
Kılkuyruk
Vücut uzunluğu 51-66 cm.’dir. dişi ve erkek görünümü birbirinden farklıdır. Erkek, adında anlaşılacağı gibi siyah renkte uzun, ince ve sivri yapıda olan bir kuyruğa sahiptir. Uzun ve yuvarlak kahverengi bir başa sahip olan erkekte, başından kulak arkasına doğru uzanan beyaz bir çizgi gözlenir. Uzun ve ince bir gagaya sahip olan kılkuyruğun, göğüs rengi beyazdır. Vücut yanları, kanat örtü tüyleri ve sırt gri renktedir. Kuyruk altı-altı siyah renktedir, kuyruk altı tüylerinden karına doğru olan bölgede sarı bir bant göze çarpar. Kanat aynası yeşil renktedir ve üstte kahverengi ve altta beyaz şeritle çevrilidir. Dişi boz renklidir ve kanat aynası erkeğinki gibidir.
Ülkemizde yerlidir ve geçit sırasında kışın bolca gözlenir. Türkiye Orta , Doğu Anadolu’da ve Karadeniz bölgelerinde gözlenir. Avrupa, Asya ve Kuzey Amerika’daki tundralarla üremektedir. Kışlama Orta ve Güney Avrupa, Kuzey Afrika ve Orta Doğu’da olmaktadır.
Kaşıkgaga (Anas clypeata)
Kaşıkgaga
Vücut uzunluğu 49-52 cm.’dir. Dişi ve erkek görünüm olarak birbirinden farklıdır. Dişi ve erkek; hantal, kaşık şeklindeki gagaları ile hemen tanınmaktadır. Erkek, yeşil bir başa, karından kuyruğa kadar kestane bir renge, beyaz boyna ve göğse siyah bir sırt ile kuyruk altı ve kuyruk üstü tüylerine sahiptir. Erkeğin kanat aynası yeşildir ve ikincil kanat örtü tüyleri mavimsidir. Dişi boz renge ve erkeğin gibi mavimsi ikincil kanat örtü tüylerine sahiptir. Gaga kahverengimsi ve ayak portakal renklidir.
Yerli ve kış göçmenidir. Türkiye’de Orta ve Doğu Anadolu, Karadeniz bölgelerinde kuluçkaya yatmaktadır. Kış aylarında tüm Türkiye’de
gözlenmektedir. Türkiye dışında Kuzey Avrupa, Asya ve Amerika’da yaygındır. Kışı Güney ve Batı Avrupa’da, Ortadoğu’da geçirmektedir.
Dalarak Beslenen Ördekler :
Macar Ördeği ( Netta rufina )
Macar ördeği
Vücut uzunluğu 53-57 cm.’dir. Dalıcı ördek grubundandır. Erkek ve dişinin görünümü birbirinden farklıdır. Erkek kızılımsı-kahverengi bir başa, kırmızı gaga ve ayağa, siyah boyna, enseye ve göğse sahiptir. Uçarken göğüsten uzanan bu siyah bölge karından kuyruğa da içine alacak şekilde bir çizgi halinde gözlenmektedir. Karının yanları ile kanat altı ve omuz beyazdır. Üst kanat uçma tüylerinde beyaz bir panel bulunmaktadır. Kanat üstü uçma örtü tüyleri kahverengidir. Dişi homojen açık kahverengidir. Dişinin boynu ile yanları beyaz ve boyun arkası kahverengidir. Gaganın üzerinden gözleri de içine alacak şekilde arkadan tepe ve enseye uzanan kahverengi bölge gözlenmektedir. Erkek gibi kanat üstü tüyleri beyazdır. Gaga grimsi uç kısmı pembemsidir.
Yerlidir. Orta ve Doğu Anadolu, Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde kuluçkaya yatmaktadır. Türkiye dışında Orta Avrupa, Rusya, Orta Asya, Balkanlarda bulunmaktadır.
Tepeli Patka (Aythya fuligula)
Tepeli pakta
Vücut uzunluğu 40-47 cm’dir. Erkek ve dişinin görünümü birbirinden farklıdır. Erkek çok belirgin koyu bir renge sahiptir. Erkeğin başı, boynu, göğsü, sırtı, üst kanat örtü tüyleri koyu renktedir. Belirgin koyu renkli bir tepe tüyüne, sarı bir göze ve mavimsi bir gagaya sahip olan erkeğin vücut yan tüyleri ile uçma tüyleri beyazdır. Dişi koyu kahverengi bir görünüme sahiptir. Erkek kadar belirgin olmayan tepe tüyleri dişide de gözlenir.
Tepeli patka Kuzey-batı ve Orta Avrupa ile Orta Asya’da üremektedir. Ülkemiz için kış konuğudur ve az sayıda tepeli patka Karadeniz bölgesinde kuluçkaya yatmaktadır. Kışın tüm tatlı, acı göllerde ve barajlarda gözlenmektedir.
Karabaş Patka (Aythya marila)
Karabaş pakta
Vücut uzunluğu 42-51 cm.’dir. Erkek ve dişinin görünümü birbirinden farklıdır. Bu ördek türü patka ile karıştırabilir. Erkek karabaş patka koyu yeşilimsi, yuvarlak bir başa sahiptir. Erkeğin göğsü, kuyruk altı ve kuyruk üstü tüyleriyle kanat üst-örtü tüyleri siyah renktedir. Vücut yan tüyleri beyaz ve gaga mavimsidir. Sırtı, tepeli patkadan farklı olarak, gridir (Tepeli patkada siyahtır). Üst kanat uçma tüyleri beyazdır. Dişi, tepeli patkaya benzemesine rağmen ondan gaga dibindeki beyazlık ve karın yanlarının daha açık olması ve tepesinin olmaması ile ayırt edilebilir. Üst kanat uçma tüyleri ile karın beyazdır. Dişi ve erkeğin gözü sarı ve gagaları mavimsidir.
Kış konuğudur. Ülkemizde Karadeniz ve Marmara Denizinde kıyılarla kaydedilmiştir. Kuzey Amerika, Avrupa ve Asya’da gözlenmekte ve üremektedir.
Elmabaş Patka (Aythya ferina)
Elmabaş pakta
Vücut uzunluğu 42-49 cm’dir. Erkek ve dişi birbirinden farklı görünüme sahiptir. Erkek kızılımsı bir başa, siyah göğse ve kuyruk altı-üstü tüylerine, gri sırt, kanat ve vücut yanları ile beyaz karına sahiptir. Diğer dalıcı ördeklerde olduğu gibi üst uçma tüyleri beyaz değil gridir. Dişi boz renge sahiptir. Ancak vücudun yanları ile üst örtü tüyleri grimsi-kahverengi ve karın kirli beyazdır. Gagası koyu mavimsi-gri ve ucu siyahtır. Uçma tüyleri erkeğinki gibi grimsidir.
Yerlidir. Tüm Türkiye’de sazlık ve kamışlı göllerde, deltalarda ve lagünlerde gözlenir. Kuzey Asya ve Avrupa’da yaygındır. Güney Avrupa’da lokal olarak üremektedir. Kışı Güney Avrupa, Kuzey Afrika, Ortadoğu’da geçirmektedir.
Pasbaş patka
Pasbaş pakta
Dikkat edilmesi gereken hususlar: Elmabaş patkanın dişisi, 1997 Merkez Av Komisyonu Kararları ile yasaklanan Paspaş patka yada diğer adı ile Karaca Ördeğin (Aythya nyroca) dişisi ve erkeği ile karıştırılabilir. Paspaş patkanın dişisi, elmabaş patkanın dişisine nazaran daha koyu kahverengidir. Uçarken alttan karın altı ve elmabaş patkadan farklı olarak kuyruk altı tüyleri beyazdır. Erkek paspaş patkada dişisi gibi koyu kahverengidir. Ancak göz açık beyazımsıdır. Dişi ve erkeğin uçarken kanat üstü uçma tüyleri diğer vücut tüyleri ile kontrast yapacak şekilde beyazdır.
Deniz Ördekleri
Kadife Deniz Ördeği (Melanitta fusca)
Kadife deniz ördeği
Vücut uzunluğu 51-58 cm.’dir. Diğer dalıcı ördeklerden kolaylıkla ayırt edilebilir. Erkek ve dişinin görünümü birbirinden farklıdır. Vücudun hemen tamamı siyahtır. Sadece kanat aynası, gözün arkasındaki küçük bölge ile göz beyazdır. (ayna: kuşun ikinci üst uçma tüyleri). Gaga sarı ve ayakları pembe renklidir. Dişi ise koyu kahverengidir. Kanat aynası erkek ördek gibidir. Gaga siyah ve ayakları pembedir. Gaganın hemen arkasındaki bölge ile gözün arkasındaki tüyler beyazdır.
Kuzey Avrupa, Asya ve Amerika’da bulunmaktadır. Kışı Orta ve Batı Avrupa’da, Doğu Akdeniz ve Karadeniz’de geçirmektedir. Ülkemizde yerlidir. Doğu Anadolu’daki yüksek rakımlı krater göllerinde az sayıda üremektedir.
Kara Ördek (Melanitta nigra)
Kara ördek
Vücut uzunluğu 44-54 cm’dir. Erkek tamamen siyah tüylere sahiptir. Dişinin rengi koyu kahverengi olup, sadece yanak ve boynun ön kısımları açık renklidir.
Kış aylarında ülkemizde ender de olsa görülmektedir. Kuzey Asya ve Avrupa’da, lokal olarak Kuzey Amerika’da yaşarlar.
Altıngöz (Bucephala clangula)
Altıngöz
Vücut uzunluğu 42-50 cm’dir. Erkek yeşilimsi bir başa sahip olup, sadece gaga dibinde beyaz bir bölge bulunmaktadır. Boyun, karın, kısmen sırt, kuyruk altı ve alt ikincil tüyler, kanat aynası ve ikincil örtü tüyleri beyazdır. Göz ve ayaklar sarı reenktedir. Gaga ve kuyruk üstü tüyleri siyahtır. Dişi ise kahverengi bir başa, beyaz boyna, gri göğse sahiptir. Kanatlarının alttan sadece ikincil uçma tüyleri beyazdır. Diğer kanat altı tüyleri koyu renklidir. Kanat aynası ile aynanın üstündeki örtü tüylerinin bir kısmı beyaz, geri kalan tüyler ile birincil uçma tüyleri siyahtır. Göz ve ayaklar sarı, gaga koyu gri renklidir.
Ülkemizde kışın görülmektedir. Genellikle Marmara ve Karadeniz kıyıları ile Batı Anadolu’daki göllerde görülmektedir. Kuzey Asya, Avrupa ve Amerika’da yaşarlar.