49. RAKİP FİGÜRÜN KISITLANMASI – RAKİP ALETİN TUZAĞA DÜŞÜRÜLMESİ
Üçüncü Dünya Satranç Şampiyonu Capablanca, dilimize Selim Gürcan tarafından Satrancın Temelleri adıyla çevrilen kitabında bu konuyu “Aletlerin Mücadele Alanı ile İlgisini Kesmek” başlığı altında kendi oyunlarından verdiği örneklerle öğretiyor.
Winter – Capablanca, Hastings, 1919
(D1)’deki konumda hamle Siyah’ta, 10…g5 Capablanca’ya göre bu hamleden sonra Beyaz’ın oyunu kayıptır. 11.Axg5 oynayamaz çünkü 11…Axd5 ile alet kaybeder. Dolayısıyla 11.Axf6 öncesinde veya sonrasında Fg3 oynamalı ki her iki durumda da sonuç felaket.
11.Axf6+ Vxf6 12.Fg3 Fg4 13.h3 Fxf3 14.Vxf3 Vxf3 15.gxf3 (D1A) Basit bir inceleme gösterir ki pratik açıdan Beyaz, bir fil eksiktir. Oyunun devamı, öğrenci bu tür bir konumu kazanmanın ne kadar kolay olduğunu görsün diye veriliyor. 16.g2 a5 17.a4 Şf7 18.Kh1 Şe6 19.h4 Kfb8 20.hxg5 hxg5 21.b3 c6 22.Ka2 b5 23.Kha1 c4 24.axb5 cxb3 25.cxb3 Kxb5 26.Ka4 Kxb3 27.d4 Kb5 28.Kc4 Kb4 29.Kxc6 Kxd4 0-1
Bojan Kurajica – Zurab Sturua, 1997
GM John Nunn tarafından yazılan ve Türkçeye Fahri Karabay’ın çevirdiği Satrançta Temel Taktikler kitabından aldığım (D2)’deki konumda Beyaz, 41.Ae3 ile siyah kaleyi tehdit edince anlaşılıyor ki kalenin tahtada gideceği sağlam kare yok. 41…Kd2 oynadığı zaman 42.Ac4+ çatalına maruz kalacağı için Siyah terk etti. 1-0
Bu kitapta bu örneğin de yer aldığı bölümün adı, Tuzağa Düşmüş Alet (Figür).
Karaklajic – Bely, Macaristan – Yugoslavya Maçı, 1957
“Şimdiki temamızda (D3) Siyah’ın, rakibin vezirini yemleyerek kuşatıp daha zayıf bir taş karşılığında feda etmeye zorladığını göreceğiz.
21…Vc8! 22.Vxe7? Vezirleri değişmesi gerekirdi. 23… f6! (D3A) 0-1 24…Kf7 tehdidine karşı hiçbir savunma yok.” (Büyükusta Gibi Oyna / Alexander Kotov, Çev. IM Can Arduman – FM Can Yurtseven)
Vladimir Fedoseev – Yağız Kağan Erdoğmuş, Sharjah Masters 2024, 9. Tur
(D4)’teki konumda her iki vezir de oyuna erken sokulmuş, kendisine saldıracak beyaz taş yok ama siyah vezirin sıkıntılı olduğu görülüyor. Beyaz vezirin -c7 piyonuna göz dikişini umursamadan Siyah, 19…Ac6 ile beyaz vezire saldırıyor.
20.Vxc7 Fc5! Beyaz vezirin etrafı sarıldı. 21.Ae4 Kdc8 (D4A) Vezirin kaçacak yeri yok. GM Fedoseev, vezirini kale ve fil karşılığında verdi. 22.Vxc8 Kxc8 23.Axc5 Oyun yine de berabere bitti. Oyunun tamamını buradan Vladimir Fedoseev – Yağız Kaan Erdoğmuş (2024) (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
Elif Zeren Yıldız – Gül Dalkılınç, Türkiye Küçükler ve Yıldızlar Şampiyonası, 2024, 16 Yaş Kızlar, 1. Tur
Siyah, yandaki konumda (D5) nasılsa karşılıksız diye -h4 piyonunu aldı. 22…Vxh4?? 23.f3? Fb7? İki taraf da siyah vezirin düşeceğini ilkin görmediler. Beyaz görseydi 23.Af6+ ile veziri tutsak ederdi, Siyah görseydi 23…Vd8 oynardı.
24.Af6+ Şg7 25.Şg2 g5 Artık veziri kurtaracak hamle yok. 26. Vd2 h5 (D5A) 26…Vh6 27.Kh1 Vg7 28.Kh7+ Vxh7 29.Axh7 vezir yine düşerdi. 27.Kh1 Fxf3+ İntihar saldırısı. 28. Şxf3 hxg4+ 29.Şe4 Siyah terk etti. 1-0 Vezir g3’e kaçar ama 30.Kh7# veya 30.Vxg5# şah mat olur.
İspanyol Açılışı’nda 1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3.Fb5 a6 4.Fa4 Af6 5.0-0 Fe7 6.Ac3 b5 7.Fb3 0-0 hamlelerinden sonra oluşan konumda(D6)
Beyaz’ın 8.d4? hatalı sürüşü filinin başına çorap örer. 8…exd4 9.Axd4? Axd4 10.Vxd4 c5! 11.Vd1 c4 (D5A) ve fil kapana kıstırılır.
TSF’nin yayımladığı Rob Brunia – Cor van Wijgerden tarafından yazılan Adım 3’te gördüğüm şu iki örnekte de açılışta yapılan küçük yanlışlıklar sonunda koskoca vezirlerin etkisizleştirildiğine tanıklık ediyoruz.
Caro-Kan Açılından gelinen konumda(D7) 1.e4 e5 2.Af3 d5 3.e5 Ff5 4.Ah4 Vd7? Veziri erken oyuna sokmayınız. 5.Axf5 Vxf5 6.d4 e6?? Hava deliğini kendi kapattı.7.Fd3 Vezir tutuldu. 0-1
(D8)’deki konum, erken çıkan vezirin trajik sonunu gösteriyor. 1.e4 e5 2.Ac3 Af6 3.Fc4 Axe4 4.Axe4 d5 5.Fb3 dxe4 6.Vh5 Ve7 7.Ae2?? g6 Hay aksi, vezire yer mi kalmadı? 0-1
(D9)’deki konumda Siyah’ın üstünlüğü tartışma götürmez. Beyaz fil ev hapsine alınmış! Bir vuruşta işi bitecek. 55…Kd1 Ver fili… 56.Kxg6+ Şd5 57.Fd2 e3 58.Kf6 Kxd2 İşte fil düştü.
59.Kxf5 Şe4 60.Ke5+ Şf3 61.f5 Kd8 vezir adayının önünü alıyor. 62.f6 e2 63.f7 Fd4+ (D9A) Beyaz terk etti. 0-1 Kale de şişe geldi.
Yılmaz, (D10)’daki konumda, bir çocuğun bir şekerle kandırılması gibi rakibine h4 piyonunu vererek veziri tuzağa düşürüyor.
27…Vxh4? 28.K1d4 (D10A) vezirinin tutuklandığını gören Siyah, oyunu terk ediyor. 1-0
Veselin Topalov – Şehriyar Mamedyarov, FIDE Adaylar Turnuvası, 2014
oyundan sonra yapılan analizlerde ortaya çıkan (D11)’daki konumda Beyaz’ın tuzaklı hamlesi, 28.Fe1.
Aman aceleyle Siyah, 28…Vxc2 oynarsa vezirini kapana kıstırmış olur. 29.Ac3! (D11A) ve vezir ancak istediği kaleyi alır ve sahneden çekilir. Siyah için kötü bir şey.
(Analiz, GM Ramesh RB’nin Fundamental Chess: Logical Decision Making kitabından alınmıştır.)
Smyslov – Tal, Adaylar Turnuvası, Bled 1959
(D12)’deki konumda Siyah’la 29…Ad6 oynadı. Acaba kaç kişi at ile f2 piyonunu yemezdi? Smyslov yemiyor. Eğer, 29…Axf2 ile boştaki piyonu alsaydı atını kaybederdi. 30.Ff3 (12A)ve at kımıldayamazdı. Her boşta olan taşı almamak lazımmış.
Anthony J. Miles – Bent Larsen, Tillburg 1978
(D13’deki konumda Beyaz, aynı renkli fillerle oyun sonunda, siyah filin kaçabileceği son kareyi de kapatıyor: 40.Fd7! Siyah fil hapistir. Beyaz şah onu mutlaka yakalar ve yer.
40…Şe3 41.Şb6 Fa8 42.Şa7 (D13A) Sonraki hamlede (43.Şxa8 veya 43.Şxb7 veya 43.Fxc6) siyah fil artık yoktur. 1-0
Siyah, son hamlesinde 14…Ab6 oynadı. (D14) Ama vezirini ne denli sıkıştırdığını Beyaz’ın sürpriz 15.Ab3! (D) hamlesiyle gördü. Şimdi 15…cxb3 ile atı alamaz. 16.axb3 ve vezir düşer.
Şöyle devam ettiler: 15…Va6 16.Ac5 Va5 Siyah’ın fil ile atı alması da iyi değil, 16…Fxc5 17.Fxf6+ Şxf6 18.dxc5 Fxh3 19.gxh3’ten sonra Beyaz, d5 piyonunu kazanır ve büyük bir üstünlük kurar. (D14A) 17.Fxc8 Kaxc8 18.Axb7 Va6 19.Ac5 ± Bu at yolculuğuyla Beyaz bir piyon kazandı ve kazanmaya devam etti. 1-0
Bir çalışma konumu:
(D15)’teki konumda 25.axb5 +-’ten sonra Siyah piyon zararı karşısında sessiz kalmak zorundadır. 25…axb5 oynayamaz zira 26.Kxa8 Kxa8 27.Kxa8 ile kale kaybeder. 25…Vxb5 daha kötüdür: 26.Fa4 (D15A) ve Siyah, vezirini yitirir.
Filin atı hapsettiğine sık rastlanır da atın fili tutukladığı az görülür. Şimdi öyle bir an.(D16) 38.Kf8 Kb8 Siyah’ın hiçbir taşı oynayamıyor. 38.Kxf4 iyi olmazdı. Uzak geçer a piyonu sıkıntıya neden olurdu. 39.e5 D(16A) Siyah terk etti. 1-0 Piyon durdurulamaz.
KERİM ALTINOK / SELİM ALTINOK
SATRANÇ VE HAYAT / AYDINLIK 14.04.2014
Evde oynanan bir dostluk maçında centilmenlik ilkesi çerçevesinde taraflar istedikleri kadar düşünebilir. Oyun uzun sürebilir, ara verilip başka zaman da devam edilebilir. Ancak herkese açık resmi turnuvalarda oyunun belirli bir maksimum süre içinde bitmesi gerekir. İşte bu maksatla satranç saatleri kullanılır.
Tarafların eşit düşünme süresine sahip olmaları için de saat kullanımı gereklidir.
Satranç saatleri özel tasarlanmış cihazlardır.
Satranç, yüzyıllardır oynanan bir oyun olsa da, satranç saatlerinin kullanımı nispeten yenidir. İlk satranç saatleri 19. yüzyılın ortalarında kullanılmaya başladı ve o zamandan beri önemli ölçüde gelişti.
İlk olarak 1851’de Londra’da düzenlenen uluslararası satranç turnuvasında, zaman kontrolünü sağlamak için kum saatleri kullanıldı.
• 1883’te, İngiliz mucit Thomas Bright Wilson, ilk mekanik satranç saatinin patentini aldı. Bu saat, her iki oyuncunun da zamanını ayrı ayrı takip eden iki kadranlı analog bir cihazdı.
• 1900’lerin başlarında, satranç saatleri yaygınlaştı ve turnuvalarda standart hale geldi.
Satranç saatinde iki kadran bir araya getirilmiştir. Cihazın üzerinde oyuncuların basması için iki düğme bulunur. Saatler kararlaştırılan süreye göre hakem tarafından ayarlanır ve masaya konur. Oyuna beyazlar başlar. Bu sırada siyah taşlarla oynayacak oyuncu kendi tarafındaki düğmeye basarak beyazın saatini çalıştırır. Beyaz hamlesini yapınca kendi tarafındaki düğmeye basar. Böylece beyazın saati durur ve siyahın saati çalışmaya başlar. Yani kim düşünüyorsa onun süresi işler rakibininki durur. Oyuncular her hamlede istediği kadar düşünebilir. Bir hamle için ister birkaç saniye ister birkaç dakika isterse bir saat bile harcayabilir. Önemli olan partiyi kendine tanınan toplam süreyi aşmadan bitirmesidir. Oyun bitmeden süresi tükenen taraf üstün durumda olsa bile maçı kaybetmiş sayılır.
Satranç Saatlerinin Gelişimi:
Kum saatlerinden sonra mekanik yani analog saatler tarih sahnesine çıktı. Bunlarda zamanı göstermek için ibreler ve kadranlar kullanılır. Nispeten basit cihazlardır, ancak dijital saatler kadar hassas değillerdir. Mekanik olarak kurulur, çalışırken klasik saatlerde olduğu gibi “tik tak” sesi çıkarırlar. Turnuvada kullanılacağı zaman hakemler tarafından dikkatle kurulmaları gerekir. Aksi taktirde Maç sırasında durma ihtimalleri vardır.
20. yüzyıl boyunca, satranç saatleri daha karmaşık ve işlevsel hale geldi.
• 1970’lerde, dijital satranç saatleri ortaya çıktı. Bu saatler, analog saatlere göre daha hassas ve kullanımı kolaydır. Dijital göstergeleri vardır ve pille çalışırlar.
• 1980’lerde ve 1990’larda, dijital saatler birçok yeni özellik kazandı. Örneğin, gecikme ve artış gibi zaman kontrol seçeneklerini de içerebilir hale geldiler.
• Günümüzde çok çeşitli özellikler ve fiyatlarda satranç saatleri üretilmektedir. Basit analog saatlerden karmaşık dijital modellere kadar farklı türler mevcuttur. Ancak artık analog saatler turnuvalarda kullanılmamakta ve eski satranççıların anı köşelerinde özel koleksiyonlarını süslemektedirler.
Bilgisayar ya da telefonlardaki satranç saatleri:
Bu saatler, aslında birer yazılımdır. Satranç oynarken saat kullanma ihtiyacı duyuyorsanız ve evde bir satranç saatiniz yoksa, bilgisayarınıza ya da akıllı cep telefonunuza internetten indirebileceğiniz bir satranç saati programından yararlanabilirsiniz. Bu programlar çoğu kez sadece zaman kontrolünü tutmakla kalmaz, hamleleri kaydetme, oyun analizi yapma ve oyun hakkında bilgi verme gibi birçok başka özellik de sunabilir.
Görme engelli satranççılar için saati parmaklarıyla dokunarak algılayabilmelerini sağlamak üzere, kadranı kabartmalı mekanik satranç saatleri üretilmiştir. Ayrıca, süreleri sesli olarak söyleyen dijital satranç saatleri de mevcuttur.
Satranç saatleri, satranç oyununun önemli bir parçasıdır. Oyuncuların zamanlarını yönetmelerine ve adil bir şekilde oynamalarına yardımcı olurlar.