HAFİF FİGÜRLER (III)
45. FİL ÇİFTİ
Açık konumlarda oyun ortasından oyun sonuna geçilirken fil çiftinin iki at veya bir fil ile bir at
karşısındaki üstünlüğü, ilk Dünya Şampiyonası finalisti Çigorin ve onun takipçisi birkaç teorisyen
(Romanovsky başı çeker) ve oyuncu dışında çoğu büyük usta ve antrenörler tarafından tartışmasız
kabul ediliyor. Asimetrik piyon yapılarında geçer piyon oluşturmada yine fil çiftinin etkinliği diğer hafif
figürlere oranla apaçık öndedir. Fil çiftinin üstünlüğünü değerlendirme yöntemleri ilk Dünya
şampiyonu Wilhelm Steinitz tarafından geliştirilmiştir. Nimzowitsch ise ünlü My Sistem’ini hazırlarken
fil çiftinin aslında stratejik bir unsur olup olmadığı konusunda tereddüde düşmüş, hatta kitabında fil
çiftini ayrıntılı olarak incelemekten vazgeçme düşüncesine kapıldığını, sonunda da “Fil çiftinin ne temel
prensipler ne de strateji araçları olarak düşünülemeyeceği sonucuna varmış bulunuyorum. Bana göre
fil çifti bir çeşit silahtan başka hiçbir şey değildir ve olamaz.” dedikten sonra My Sistem’de ‘Fil Çifti’
bölüm başlığı açmasının gerekçesini rakibin fil çiftinden kaynaklanacak tehlikeler karşısında okuyucuyu aydınlatma görevini yerine getirmek olarak açıklıyor.
Fil çifti stratejisinin temel karakteristiği rakip atı ileri karakoldan mahrum bırakmak veya fili kısıtlayacak özel piyon dağılımı oluşturmaktır. Yeri ve zamanı geldiğinde figürlerden biri veya tamamı değiştirilerek daha basit ve kazançlı oyun sonuna geçilir.
Berthold Englisch – Wilhelm Steinitz, Londra, 1883 oyununda (D1) materyal eşitliğine karşılık Siyah’ın fil çifti oyuna ağırlığını koyuyor. Özellikle siyah hanelerde hareket eden g7 karesindeki fiançetto (uzun çapraza yerleşen) fil, sahibine güven veriyor. Oyun şöyle devam etti. 17…b6! Önemli bir kısıtlama hamlesi: Hem beyaz filin alanını daraltıyor hem de atın d4’e oturmasını engelleyen c5’i hazırlıyor.
18.h3 Fe6 19.Kfd1 (19.Ad4 Fd7 a4 daha iyiydi.) 19…c5! 20.Fg5 f6 21.Ff4 Şf7 Şahın merkeze önce
gitmesi iki oyun sonu ilkesinden biri. 22.f3 g5 23. Kxd8 Kxd8 24.Fe3 h6 ikinci piyon zinciri de rakip fil
ile aynı renk karelerde oluşturuluyor. 25.Ke1 f5 26.f4 Ff6 27.g3 a5 28.Ac1 a4 29.a3 Fc4 30.Şf2 gxf4
Siyah karelerdeki filleri değişip kolay kazanılan oyun sonuna geçmek amacıyla. 31.Fxf4 Fg5 32.Fxg5
hxg5 33.Şe3 Şf6 34.h4 gxh4 35.gxh4 Ke8+ 36.Şf2 Kxe1 “Değiş, değiş, kazan!”/ Demir Büyüközkaya
37.Şxe1 Şe5 38.Ae2 (D2) Son figürler de değiştirildikten sonra Siyah kazanılmış piyon oyun sonuna
geçer. 38… Fxe2 39.Şxe2 Şf4 40.c4 Şg4 41.Şe3 f4+ 42.Şe4 f3 43.Şe3 Şg3 Beyaz terk etti. 0-1
Oyunun tamamını buradan Berthold Englisch Wilhelm Steinitz’e Karşı (1883) (chessgames.com)
izleyebilirsiniz.
Rus teorisyen, eğitimci A. Pozharsky’nin Satranç Ders Kitabı’nda da belirttiği gibi “sıklıkla iki file sahip
taraf, bir filiyle rakip atı açmaza alır, diğer filiyle de açmazı bozması için rahatsız eder veya zayıf
piyonlara saldırır. (D3)’teki konumda Dünya’nın en iyi kadın satranççılarından sayılan Judit Polgar bu
stratejiyi GM Boris Gulko karşısında ustaca uyguluyor.
Polgar – Gulko, Moskova, 1994 oyunu(D3) 44.Fb4 Şd6 At açmaza alındı. 45.f4 f6 (Siyah, 45…exf4
oynasaydı Polgar 46.Şd4 ile açmazdaki ata saldırırdı.) 46.h4 Fc6 47.g4 Fd7 48.g5 hxg5 49.hxg5 Fe8
50.g6 Şc6 (6…Fxg6 7.Fxa4 ve a piyonunun ilerleyişi karşısında Siyah açmazdaki ölü atı ile çaresizdir.)
51.f5 Fd7 52.Fc2 Şd6 53.Fe4 Fc8 54.Şf3 Fd7 55.Şg4 Fc8 56.Fd5 Fd7 57.Fd2! Siyah renkli beyaz fil şah
kanadı piyonlarına yürüyor. 57…Ad3 58.Fh6 (D4) Fil alınamaz. 58…gxh6?? 59.g7 ve bu piyon vezir
olur. 58…Af4 59.Fxg5 Axd5 60.Ff8+ Ae7 At yine açmazda. 61.c5+ Siyah terk etti. 1-0 61.g7 sürüşü de
bitirirdi.
Oyunun tamamını buradan Polgar, Judit vs Gulko, Boris F: Caro-Kann Defense: Karpov Variation,
Smyslov Variation, Main Line • lichess.org izleyebilirsiniz.
Oyun ortasında fil çiftinin üstünlüğü konumun açık olmasıyla ve piyon yapısıyla doğrudan ilişkilidir. Bir
fil yetersizdir ama iki fil iki attan da bir at bir filden de güçlüdür. Deneyimlere göre fil çiftine sahip
olan tarafın kazanma şansı daha yüksektir.
Raunak Sadhwani – Aleksandra Goryachkina, Chess Stars Blitz, Ekim 2022, Rusya oyununda (D5)
Beyaz, oyuna fil çifti ile devam etmek amacıyla daha iyi bir seçim olan 22.Fxc6 Axc6 değişimi yerine
22.Axa6 oynadı. 22…Fxa6 23.Fxa6 e5 24.Fe3 Kxg2 25.Kxb6 Kxb6 Ağır aletler tahtadan çıkınca fil
çitinin üstünlüğü daha belirgin olur. 26.Fxb6 Kxc2 27.Fe3? (D6) (27.Kh3) 27… d4? Siyah, beraberlik
şansını kaçırıyor: 27…Kc3+ = Hızlı oyunda böyle şeyler oluyor. 28.Fd2 Ka2 29.Kh3? Şimdi çok geç!
29.Fc1! 29…Kxa3 30.Fc4 Af5? Siyah, kazancı zorlayan 30…e4! hamlesini de görmüyor. Tanrı ona bir şans daha vermeyecek. 31.h6 Ka8 32.h7 Kh8 33.Fxf7 Şe7 34.Fd5 Şd6 35.Fe4 Ace7 36.Fg5 Ae3 37.Ff6
Kb8 38.h8V Siyah terk etti. 1-0
Oyunun tamamını buradan https://nxt.chessbomb.com/events/2022-chess-stars-
blitz/08/Sadhwani_Raunak-Goryachkina_Aleksandra izleyebilirsiniz.
FİL ÇİFTİNE KARŞI OYUN
Çaprazlar açıksa fillerin gücü artar. Fil çiftine karşı başarılı oyunun yolu piyon engelleriyle filleri
kısıtlamak ve atlar için ileri karakollar hazırlamaktan geçer. Zengin taktik içerikli konumlarda diğer
aletlerin de yardımıyla atlarla filler karşısında başarılı oyunlar oynanabilir.
Mikhail Tal – Mikhail Botvinnik, Dünya Şampiyonluğu Maçı, 1961, Moskova oyununda (D7), Siyah’ın fil
çifti var ama konumu iyi değil. Beyaz atlar siyah fillere göre daha özgür. Siyah, fillerine oynayabilecekleri çaprazlar açana değin her şey bitebilir. Oyun şöyle devam etti: 14.Kfd1 Vb6 14…Fe7
daha iyi. 15.Vh4 a5? (15…Kg8 veya 15…Kc8 biraz daha iyi. f8 karesindeki filin iyi hamlesi yok. 15…Fc5
16.cxd5 exd5 17.Ab3 +-) 16.Kac1 Kg8 17.Ab3 a4 18.c5 Vc7 19.Abd4 Kc8 (19…Fxc5 20.b4 axb3
21.Axb3 b6 22.a4, tehlikeli.) 20.b4 axb3 21.axb3 Vd8 22.Vxd8 Kxd8 Vezirler değişilmesine rağmen
Beyaz, kazanç konumdadır. 23.b4 Kg4 24.b5 Kc8 25.c6 Fe8 26.Kc2 Fg7 27.Ka1 Fxe5? Oyun hemen
bitiyor! 28.Axe5 Kxd4 29.Ad7+ (D8) Siyah terk etti. 1-0 29…Şc7 30.b6+ Şd8 31.cxb7 veya 29…Fxd7
30.cxd7 Kd8 31.Kc8+ Kxc8 21.Ka8+ Beyaz iki durumda da kazanıyor.
Oyunun tamamını buradan Mikhail Tal vs Mikhail Botvinnik (1961) Ütülü Mantıkçı (chessgames.com)
izleyebilirsiniz.
Sergei Karjakin – Aleksander Morozevich, Chess Stars Blitz, Rusya, 2022 oyununda iki tarafın da çok
zengin taktik ataklar yakalayabileceği konumlar oluşuyor. (D9)’daki konumda Siyah, beyaz haneli filini
de çok etkin biçimde oyuna sokuyor.18…Fa6 Beyaz vezire açarak atak tehdidi. Karjakin bu tehdidi
umursamıyor karşı atağa geçiyor: 19.Axg6 Axb2 Siyah, g6’daki ata alamıyor çünkü 19…hxg6 20.h7+
Şf7 Siyah şah ıstırap içinde inler. Morozevich, kafasına koyduğunu yapıyor, atağa devam, vezir
istekte! 20.Ve3 f4 21.Axf4 (21.Vb3!?) 21…Ac4 Vezirin peşini bırakmıyor. 22.Vd3 Fa3+ 23.Şb1 a4??
Siyah, Beyaz’ın atağına bakacak zamanı bulamıyor. Karjakin, vezir fedasıyla başlayıp 3 hamlede mat
yapabilirdi ama o oyundaki son hatayı yapıyor. 24.Ad2?? Axd2+ (D10) Ve Beyaz terk eder. 0-1 Beyaz’ın
kaçırdığı mat: 24.Vxh7+! Şxh7 25.Ag5 Şg8 26.h7# Bu da kaçar mı?
Oyunun tamamını buradan https://nxt.chessbomb.com/events/2022-chess-stars-
blitz/08/Karjakin_Sergey-Morozevich_Alexander izleyebilirsiniz.
Pratik Fil Çifti Önerileri: Sergiu Samarian / Satrançta Sistematik Antrenman s.141
Fil çiftinin patlatıcı gücü
Yüzyıllardan beri bilinmektedir ki h7(h2) fil fedalarında en sık feda edilen alet fildir. İtalyan Djoakino
Greko’nun 1619’da yazdığı kitapta da fil fedaları vardır. (Peyço Peev / Başarıya Giden Yol)
(D11)’deki konumda Beyaz’ın parlak kombinezonu şöyledir: 1.Fxh7! Şxh7 2.Ag5+ Şg8 3.Vh5+ Ke8
(3…Fxg5 4.hxg5 f5 5.g6!) 4.Vh7+ Şf8 5.Vh8# Diğer devam yolları da kaybeder: 2…Şg6 3.h5+ Şh6
4.Af7++ veya 2…Fxg5 3.hxg5 Şg6 4.Vh5% Şf5 5.Vh3+ Şg6 6.Vh7#
Lasker – Bauer, Amsterdam, 1889 oyununda oluşan (D12)deki konum klasikleşmiş bir modeldir.
Lasker partiyi, Steinitz’in tanımlamasıyla derin ve zarif bir kombinezonla kazanmıştır. (Sergiu
Samarian / Sistematik Antrenman )
15.Fxh7+! Şxh7 16.Vxh5+ Şg8 17.Fxg7!! Siyah şahın konumunu açmak amacıyla ikinci fil de kendini
patlatıyor! 17…Şxg7 (veya 17…f6 18.Kf3 Ve8 19.Vh8+ Şf7 20.Vh7 Mattan kaçış yok.) 18.Vg4+ Şh7
19.Kf3 e5 20.Kh3+ Vh6 21.Kxh6+ Şxh6 22.Vd7 Bir figür daha kazanan Beyaz birkaç hamle sonra
partiyi de kazandı. 1-0
Oyunun tamamını buradan Emanuel Lasker vs Johann Hermann Bauer (1889) Emanuel İşçi
(chessgames.com) izleyebilirsiniz.
Aron Nimzowitsch – Siegbert Tarrasch, Petersburg, 1914 oyununda oluşan konumda (D13) Siyah,
fillerin patlatıcı gücünü kullanıyor: 19…Fxh2+ Tarrasch, Lasker’in ünlü kombinezonunu
bilmeseydi, burada herhalde bu kadar parlak olmayan daha basit bir kazanç yolu seçerdi. (Sergiu
Samarian) 19…Fxg2! 20.Şxg2 Vg5+ 21.Şf3 Kfe8! 22.Kg1 Vf4+ 23.Şg2 Ke2 -+
20.Şxh2 Vh4+ 21.Şg1 Fxg2 (D14) 22.f3 İkinci fil alınamaz. (22.Şxg2 Vg4+ 23.Şh1 Kd5 Mat olmamak
için Beyaz, vezirini vermek zorunda kalır. 24.Vxc5 Kh5+ 25.Vxh5+ 26.Şg1 Vg5+ Siyah, atı da alıp
kolayca oyunu kazanır.)
22…Kfe8! 23.Ae4 Vh1+ 24.Şf2 Fxf1 25.d5 f5! 26.Vc3 Vg2+ 27.Şe3 Kxe4+ 28.fxe4 f4+ (Daha basiti,
28…Vg3 29.Şd2 Vf2+ 30.Şd1 Ve2# ) 29.Şxf4 Kf8+ 30.Şe5 Vh2+ 31.Şe6 Ke8+ 32.Şd7 Fb5# 0-1 Uzun ama
öğretici bir yol.
Oyunun tamamını buradan Aron Nimzowitsch vs Siegbert Tarrasch (1914) Tarrasch Düşünce
(chessgames.com) izleyebilirsiniz.
MODERN FİL – İYİLEŞTİRİLMİŞ FİL
IM John Watson, Türkçeye Tolgay Pekin ve Can Kabadayı tarafından çevrilen Modern Satranç
Stratejisinin Sırları kitabında Modern Fil kavramını bölüm başlığı olarak kullanmış. Kötü olarak bilinen
fillerin özellikle oyun ortasında etkili olduğu oyunları incelemiş. İşte bir örnek:
“Bazen belirli bir hedefe ulaşmak için fil yalnızca ‘kötü’ değil aynı zamanda tümüyle komik görünüşlü
pozisyonlara düşebilir. İşte faydacılığın modern satrancın içine ne derece işlediğini gözler önüne seren
bir örnek: (D15)
Giorgio Porreca – David Bronstein, Belgrad, 1954
Siyah, e6 karesindeki olası fedalardan ötürü 11…e6 hamlesine temkinli yaklaşıyor fakat 11…0-0-0
hamlesi de piyon kaybederdi. 11…Fg8!! Mantık şudur: Taşlarımı oyuna sokmak için …e6 oynamak
zorundayım, bu yüzden bu hamle için ne gerekiyorsa yapacağım! Parti şöyle devam etti: 12.Ad3 e6
14.Ff4 Fd6 14.Fxd6 Vxd6 15.Af5 Vf8 16.Vf3 0-0-0 17.Ag3 Fh7 (D16)
Ve Beyaz’ın herhangi bir avantajı yoktur, aslında Siyah’ın daha rahat oynanabilir bir pozisyonu vardır.
Bronstein’ın hangi kurallarla gösteriş yaptığı tam olarak açık değildir fakat klasik oyuncuların çoğu
11…Fg8 gibi bir hamleden uzak dururlardı.”
Oyunun tamamını buradan Giorgio Porreca vs David Bronstein (1954) (chessgames.com)
izleyebilirsiniz.
Değerli satranç yazarı ve antrenör Selim Gürcan da Satrançta Ustalık Kursu kitabında Satrançta Filler
Üzerine başlığı altında şunları yazıyor:
“Filler üçe ayrılır:
1) İyi fil,
2) Kötü fil,
3) İyileştirilmiş fil.
Magnus Carlsen – Hikaru Nakamura, Şemkir, 2014
Yukarıdaki konumda (D17) her ne kadar merkezde çakılı d4 piyonu hareket kabiliyetini kısıtlasa
da Beyaz’ın fili konumu nedeniyle oldukça iyi iş yapmakta ve bu sebeple “iyileştirilmiş fil” olarak
adlandırılır. İyileştirilmiş fil bazı konumlarda rakibin iyi filinden bile daha iyi olabilir. Elbette bu
tanımlar “basma yöntemi” dikkate alındığında daha da anlamlı olur. İyi bir fil, rakip taşlara basan
veya basma potansiyeline sahip fildir.
20…Vc7 21.Vf3 Carlsen’ın nasıl sistematik olarak aletlerinin etkinliğini artırdığına dikkat ediniz.
21…dxc4 22.bxc4 Af7 23.a4 Carlsen 24.a5 sürerek Siyah’ın b piyonunu geri bırakmak istiyor.
23…a5 (D18) Beyaz taşlarla ne oynarsınız?
24.Fe1! Basma yöntemine uygun bir hamle. Beyaz fil, rakip veziri savunmaya bağlıyor. 24…b6
25.Vg3! Carlsen bu hamle ile sadece iyi oyun sonuna girmiyor aynı zamanda savunmaya bağlı
veziri ortadan kaldırıyor. 25…Vxg3 26.hxg3 ”
Oyunun tamamını buradan Carlsen, M. (2881) vs Nakamura, Hi (2772): Slav Defense: Quiet
Variation, Schallopp Defense • lichess.org izleyebilirsiniz.