38. MERKEZ STRATEJİSİ 4
Girişim ve Karşı Oyun
“Çağdaş açılış stratejisi için merkez hanelerine baskıyı artırmak, yol gösterici, inatçı ve sürekli bir çaba olarak kalır. İspanyol açılışı, yarı açık ve kapalı oyunların günümüzde gördüğü ilgi bunu açıkça doğrulamaktadır.
Merkez için yapılan mücadelede Beyaz’ın ana sorunu, çabuk basitleştirmelerden kaçınmak ve merkeze yapılan baskıdan zamansız vazgeçmemektir. Beyaz, bu sayede rakibin serbestçe gelişimini engellemekte ve karşı oyun fırsatını vermemektedir. Stenitz zamanından beri bilinen bu strateji birçok değişiklik geçirmiş ve içeriği bakımından önemli ölçüde zenginleşmiştir. Bu strateji, özellikle kapalı oyunlarda çok kez tarafları, geleneksel olan küçük avantajların biriktirilmesinin arka planda kaldığı karmaşık ve dinamik bir mücadeleye götürmektedir. Çağdaş açılış sistemlerinde Beyaz, inatla girişim için uğraşmakta ve karışıklıklardan çekinmemektedir. Bu oyun anlayışında Siyah, merkez hanelerinin savunması ile yetinmeyerek merkezde başlattığı karşı oyunla rakibin planlarını bozmaya çalışır. Siyah’ın etkin davranışı yüzünden Beyaz, o andaki şartlara göre davranmak zorunda kalır, bu durumda sadece ilk hamle ayrıcalığına güvenmek yeterli değildir. Basmakalıp oyun yüzünden Beyaz, girişimi kaybederek ciddi zorluklarla karşılaşabilir. Karşı oyun stratejisi Siyah’ın açılış sistemleri seçimini de etkilemektedir. Örneğin, 1.e4’e yanıt olmak üzere İspanyol açılışının 3…a6 ile başlayan devam yolları (her şeyden önce Çigorin sistemi), Sicilya ve Fransız savunmaları, 1.d4’ten sonra Şah-Hint savunması, Nimzo-Hint savunması, Grünfeld savunması ve diğer Hint savunmaları tercih edilmektedir. Siyah’ın birçok denenmiş savunma sistemi bugünlerde karşı oyun görüş açısı altında gözden geçirilmekte ve içeriği zenginleştirilmektedir.
Oyunun başlangıcında her iki taraf, rakip kuvvetlerin oyununu suya düşürmek ve aynı zamanda yaklaşan oyun ortasındaki umutlarını değerlendirmekle uğraşmaktadır. Bu mücadelede çeşitli stratejik planlarla karmaşık durumlar ortaya çıkmaktadır. Yaklaşık eşit beklentiler artık basitleştirmelerin ve çabuk beraberliğin belirtisi sayılamaz.
Özet olarak şu söylenebilir ki en iyi mücadele, karşı oyun elde edilmesi için uğraşmaktır. Girişime karşı saf, pasif çarelerle uğraşmak en iyi halde stratejik bir denge yaratır, oysa karşı oyundan yararlanmak, girişimi ve üstünlüğü elde etmek için yapılan mücadele anlamına gelir. Ancak son derece tehlikeli durumlarda pasif savunma kullanılmalıdır.
Açılışta Siyah, planlarını elbette dikkatle seçmeli ve ilk amaç olmak üzere eşitlik elde etmeye çalışmalıdır. Bunun için en güvenilir araç karşı oyundur.
Klasik bir örnek:
Sigbert Tarrasch – Emanuel Lasker, Düsseldorf, 1908, İspanyol açılışı
1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3. Fb5 Af6 4.0-0 d6 5.d4 Fd7 6.Ac3 Fe7 7.Ke1 exd4 (D1)
8.Axd4 Axd4 9.Vxd4 Fxb5 Axb5 0-0 11.Fg5(D2) (11.Vc3 ve sonra Ab5-d4-f5 amaca daha uygundur.) 11…Ke8 12.Kad1 h6 13.Fh4 Ad7 14.Fxe7 Kxe7 15.Vc4 (D3)
(D3)’teki konumda Beyaz’ın alan üstünlüğüne sahip olduğu klasik bir durum oluşmuştur. Görünürde Siyah, uzun sürecek pasif bir savunmaya mahkumdur fakat olağanüstü hünerli bir oyuncu olan Lasker, durumun taktik özelliklerini içgüdü ile sezmekte ve etkin bir karşı oyun başlatmaktadır.
15…Ke5!
Şimdi ne 16.Axc7? Kc5 ve ne de 16.Vxc7? Kxb5 oynanabilir. Böylece siyah kale, taktik sürprizlerden korkmadan mücadeleye kaygısızca katılabilir.
16.Ad4 Kc5 17.Vb3 Ab6! 18.f4? Vf6 19.Vf3 Ke8 20.c3 a5! 21.b3 a4 22.b4 Kc4 23.g3 Kd8! (D4)
Siyah, rakibinin kalıplara uygun oyunundan yararlanarak daha üstün bir durum elde etti, c7-c5 yarma hareketi tehdidi çok tehlikelidir.
24.Ke3 c5 25.Ab5 cxb4 26.Kxd6? Kxd6 27.e5 Kxf4! (D5) ve Siyah, kısa bir zaman sonra kaybetti.
Oyunun tamamını buradan Siegbert Tarrasch vs Emanuel Lasker (1908) Tarrasch Konuşuyor (chessgames.com) izleyebilirsiniz.
Bu örnek gösterir ki Siyah, oyunu eşitlemek istediği takdirde er geç (bu da rakibin planına bağlıdır) açılış yönünü değiştirmeli ve karşı oyun aramalıdır. Çünkü en iyi savunma hücumdur.“
(Satrançta Ustalık Dersleri, sayfa 170-173, – Aleksei Suetin, Çevirenler: Selim Palavan – Ümit Ünkan, İstanbul, 1994)
Meraklısı aynı oyunun başka bir yorumu için şuraya bakabilir: Kasparov Anlatıyor: Tarrasch – Lasker – Satranç Okulu (satrancokulu.com)
Lasker vs Tarrasch, 1908 Dünya Şampiyonluğu Maçı
Düsseldorf / Münih
Siegbert Tarrasch 1862’de Breslau, Prusya’da (şimdi Wrocław, Polonya) doğdu. 1880’lerin sonunda, birkaç turnuva başarısıyla kendisini dünyanın en güçlü oyuncularından biri olarak kabul ettirdi. Tarrasch’ın Manchester’daki birinciliğinden (1890) sonra, Havana Satranç Kulübü, dünya şampiyonu Wilhelm Steinitz’e karşı bir maç önerdi. Bir pratisyen hekim olan Tarrasch, satranca bu kadar zaman ayıramadığı için reddetti. Başarılı satranç kariyerinin yanı sıra, satrancı yaymak ve derinleştirmek için de çalıştı, bu da ona “praeceptor germaniae” (Almanya’nın en iyi öğretmeni) lakabını kazandırdı. 1906’da dünya şampiyonu Emanuel Lasker, Tarrasch ve Geza Maroczy’yi dünya şampiyonluğu için değerli yarışmacılar olarak seçti.
Tarrasch’ın kazandığı Dresden’e (1892) katılmak yerine, Lasker, turnuva galibini Leopold Hoffer aracılığıyla bir maça davet etti. Tarrasch teklifi reddetti, çünkü Lasker Dresden’e katılmayarak onunla bir turnuva savaşından kaçınmıştı. Tarrasch, Lasker’le, o ancak uluslararası bir turnuva kazandıktan sonra oynamaya istekliydi. İki yıl sonra Lasker, Lasker – Steinitz Dünya Şampiyonası (1894) maçında unvanı Steinitz’den aldı. Monte Carlo’daki başarılı dönüşünden (1903) sonra Tarrach, Lasker’e Dünya şampiyonluğu maçı için meydan okudu. 1904’te bu maç oynanacaktı ancak Ocak 1904’te meydana gelen buz pateni kazası Tarrasch’ı devre dışı bıraktı. Mart 1904’te Berlin’de Lasker’i ziyaret etti ve maçı bir sonraki yıla ertelemelerini önerdi. Ancak Lasker reddetti ve maçın kararlaştırılan tarihte gerçekleşememesi durumunda sözleşmenin geçersiz ve hükümsüz olduğunu ilan etti. Tarrasch yeni bir meydan okuma yapmak zorunda kalacaktı.
Tarrasch’ın Marshall – Tarrasch (1905) maçındaki zaferi, Alman Satranç Federasyonu başkanı Rudolf Gebhardt’ın 24 Kasım 1905’te Manhattan Satranç Kulübü ile temasa geçerek şampiyonluk için bir maç görüşmesi yapmasına neden oldu. Kulüp yanıt vermedi, bu yüzden beş ay sonra Gebhardt, 20 Nisan 1906’da Lasker ile doğrudan temasa geçti. Lasker, Tarrasch’la oynamayı prensipte kabul etti, ancak sadece Amerika’da oynamak istedi. Tarrasch, mesleği nedeniyle sadece Almanya’da oynayabildiğini söyledi. 1906’da Lasker, Maróczy ile bir dünya şampiyonluğu maçı için pazarlık yaptı, ancak sonuçsuz kaldı. Lasker, Lasker – Marshall Dünya Şampiyonası Maçı’nda (1907) unvanını (+8 -0 =7) skorla koruduğunda, Tarrasch’ın 1905’te aynı rakibe karşı kazandığı zaferle (+8 -1 =8) karşılaştırmalar yapıldı sanki unvan maçı sadece iki Alman satranç ustası arasındaki bir maçın yerine geçiyormuş gibi. O yılın ilerleyen zamanlarında, Tarrasch Oostende’de zafer kazandı, bu yüzden aralarındaki bir maç tekrar acil bir konu haline geldi. Müzakereler için iyi bir fırsat, Lasker’in dört yıl sonra ilk kez Avrupa’yı tekrar ziyaret ettiği Şubat 1908’de ortaya çıktı. Uzun müzakereler 1 Ağustos 1908’de başarıyla sonuçlandırıldı. Lasker başlangıçta 15.000 Marklık bir fahri talep etmişti. Alman (Gebhardt) ve Bavyera (Schenzel) Satranç Federasyonlarının başkanları, dünya şampiyonunu 7.500 Mark’lık daha düşük bir onur ödülü kabul etmeye ikna etti. Tarrasch, maçın gerçekleşmesine yardımcı olmak için bir fahrilikten vazgeçmeyi bile kabul etti. Kazanan, beraberliklerin sayılmadığı sekiz oyunu kazanan ilk kişi olacaktır. Kazanan 4.000 Mark, kaybeden ise 2.500 Mark alacaktı. Zaman kontrolü 15 hamle için 1 saatti.
Maç, 17 Ağustos’ta Düsseldorf’taki Kunstpalast’ta başladı. Sözleşme, bir rakip üç puan alır almaz maçın Münih’e taşınmasını öngörüyordu. Her iki oyuncu da saniyeleriyle birlikte ayrı bir odadaydı. Çok sayıda seyirci maçı büyük bir salonda takip etti. Lasker, beyaz taşları kura ile çekti ve 1. Oyunu kazandı. Lasker’e göre Tarrach, piyon kapmaktan kaçınıp saldırısına devam etseydi 2. maçı kazanabilirdi. Lasker’in 2-0 önde olmasıyla Tarrach, kayıplardan kurtulmak için iki dinlenme günü aldı. ve ardından 3. maçta ilk galibiyetini aldı. Lasker, Tarrasch’ın kombinasyonunu 27…♖xf4 ile çürüttükten sonra 31 Ağustos’ta 4. Oyunu kazandı. Skorun Lasker’in lehine 3-1 olmasıyla maç 1 Eylül’de Münih’teki Rathaus’a taşındı. Yaklaşık 1.200 seyirci Lasker’in 5. maçtaki galibiyetine tanık oldu. 6. maç berabere bitti, ancak Tarrasch 42. hamlede galibiyeti kaçırdı. 7. maçtaki galibiyetinden sonra Lasker, +5 -1 =1 skoruyla liderdi. 8 ve 9. oyunlar beraberlikle sonuçlandı. Garry Kasparov tarafından “muhtemelen maçın en iyi oyunu” olarak adlandırılan 10. oyunu Tarrasch kazandı. Lasker, 11. maçı kazanarak karşılık verdi. Öğleden sonra 1.100 seyirci ve akşam 1.300 seyirci 12. oyuna katıldı. Tarrasch kazandı ve Lasker’in liderliği artık +6 -3 = 3’e düştü. Lasker dört dinlenme günü geçirdi, ve ardından 13. oyunu kazandı. 14. maçta Tarrasch üç gün ve 119 hamle boyunca daha iyi bir pozisyon dönüştürmeye çalıştı ancak oyun sonunda berabere bitti. 15. maç da berabere kaldı. 30 Eylül’de zaman sıkıntısı çeken Tarrasch zaman konumu karıştırdı ve hemen terk etti. Lasker maçı +8 -3 =5 kazandı. Bazı yorumcular Tarrasch’ın yeteneğinin altında oynadığını ve sonucun gerçek gücünü gerçekten temsil etmediğini düşünüyordu. Ancak çoğu, Lasker’in zaferinin hak edildiği ve Tarrasch’a karşı üstünlüğünü gösterdiği konusunda hemfikirdi.[24] [25]
Kaynak: www.chessgamess.com
St. Petersburg, 1914
Dönemin satranç devleri bir karede: Ayakta soldan itibaren 4. Dünya Şampiyonu Aleksander Alekhine, 3. Dünya Şampiyonu Jose Raul Capablanca, Frank Marshall, oturanlar 2. Dünya Şampiyonu Emanuel Lasker ve Dr. Sigbert Tarrasch.